Heydər Əliyev - Ana dilimizin inkişafında tarixi təşəbbüs və cəsarət müəllifi
Azərbaycan dili 1300 ilə yaxın yaşı
olan, türk dilləri ailəsinin oğuz qrupuna daxil olan, böyük inkişaf yolu keçmiş
və dünyada 45 milyondan çox insanın danışdığı ədəbi dillərdən biridir. Hər bir
xalqın milli-mənəvi
dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir. Hər bir xalqın varlığının ən
əsas təminatçısı da dildir. Azərbaycan xalqının da ana dili onun milli
varlığını müəyyən edən başlıca amillərdəndir. Bu dil özündə xalqımızın əsrlərlə
yaşı olan tarixini, mədəniyyətini, etnoqrafiyasını, adət-ənənələrini, qəhrəmanlıq salnaməsini
yaşadır, qoruyur, gələcək nəsillərə çatdırır. Bu dil qədim Azərbaycan
dövlətlərinin saray dili olub, ordu dili olub, poeziya, incəsənət, mədəniyyət
dili olub. Məhz bu dildə yaranıb dünya ədəbiyyatı xəzinəsini bəzəyən əsərlər, bu
dildə danışıb dünya incəsənətinə möcüzələr bəxş edən sənətkarlar, bu dildə
danışıb dünyaya meydan oxuyan Azərbaycan dövlətlərinin liderləri, bu dildə
danışıb qılıncının səsi yeri- göyü lərzəyə gətirən sərkərdələr... Dil həm də dövlətin varlığını sübut
edən atributlardan biridir. Azərbaycan dili Azərbaycan xalqının milli dili,
eyni zamanda Azərbaycan Respublikasının rəsmi dövlət dilidir. Bu dildən təkcə
respublikamızda deyil, həm də xarici ölkələrdə də istifadə olunur. Dünyanın 87
ölkəsində bu dildə danışanlar vardır. Hazırda ölkəmizdə yaşayan bir sıra
azsaylı xalqlar lahıc, talış, tat, qrız, saxur və başqaları Azərbaycan dilindən
ikinci ana dili kimi istifadə edirlər. Dünyanın ən zəngin milli dillərindən
olan Azərbaycan dili özünəməxsus gözəlliyi və ahəngi ilə, xoş avaz yaradan
səslər sistemi ilə, zəngin rəngarəng söz ehtiyatları ilə fərqlənir. Hər bir
dilin tarixi həmin dildə danışan xalqın tarixi ilə sıx bağlıdır. Azərbaycan
dilinin tarixi də xalqımızın tarixi kimi çox qədimdir. Tarixin müxtəlif dövrlərində
bir sıra işğalçılarla üz-üzə gələrək, mənfur düşmənlə amansız mübarizə apararaq
xalqımızı və dilimizi tarix meydanından çıxarmağa çalışan yadellilərin əksinə
olaraq tarix boyu öz varlığını qoruyub saxlamış, yadellilərin təqiblərinə
baxmayaraq öz tarixi varlığını sübut etmiş, öz orijinallığı ilə inkişaf edərək
XIX əsrdə milli dilə çevrilmişdir. Mədəni və tarixi hadisə olan dilimizin hərtərəfli
inkişafı, dövlət dili səviyyəsinə qalxması, diplomatiya aləminə yol açması,
dünyanın ən mötəbər tribunalarından eşidilməsi Ümummilli Lider Heydər Əliyev
tərəfindən əsası qoyulan dil siyasəti ilə bağlıdır. Bu
siyasətin əsası elə bir vaxtda qoyulmuşdu ki, milli dillər sıxışdırılır, "vahid
dil” siyasəti təbliğ edilirdi. Belə bir dövrdə ana dili məsələsi çox böyük
təqib və təzyiqlərə səbəb olurdu. 70-ci illərin ortalarından başlayaraq SSRİ-ni
təşkil edən respublikaların ictimai-siyasi həyatında dil məsələsi yenidən
gündəmə gətirildi. SSRİ Konstitusiyasının qəbulundan sonra milli dillərin
sıxışdırılması prosesi daha da gücləndirildiyi bir dövrdə ana dili məsələsinin
təbliği ilə məşğul olmaq cəsarət tələb edirdi. Hətta milli respublikaların
rəhbərləri də ana dili məsələsini gündəmə gətirməkdə aciz idilər. Ancaq
xalqımızın böyük oğlu, dahi şəxsiyyət Heydər Əliyev böyük cəsarət və Vətənə
sadiqliyi tələb edən mövqe nümayiş etdirərək bütün bunlara baxmayaraq dil
məsələsində öz mövqeyini çox qətiyyətlə bildirmişdir. 1978-ci il aprelin 2-də
IX çağırış Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası
Konstitusiyasının layihəsi və onun ümumxalq müzakirəsinin yekunlarına həsr
olunmuş VII sessiyasında məruzə ilə çıxış edən Ulu Öndər Heydər Əliyevin
təklifi ilə 73-cü maddəni aşağıdakı redaksiyada vermək təklif olunmuşdur:
"Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir.”
Heydər Əliyevin bu təşəbbüsü 1978-ci il 21 aprel tarixində qəbul olunmuş
Azərbaycan SSR Konstitusiyasında öz əksini tapmışdır. Azərbaycan dilinə dövlət
dili statusunun verilməsi Ümummilli Lider Heydər Əliyevin xalq qarşısında ən
böyük tarixi xidmətlərindən biridir. Ulu Öndər bununla gələcək müstəqil
dövlətçiliyin milli rəmzlərindən birini məharətlə qorumuşdur. Bu böyük tarixi
təşəbbüs idi. Ulu Öndər Heydər Əliyevin ana dilinin dövlət dili olması uğrunda
dönməz mübarizəsi dilimizin inkişaf tarixinin qızıl hərflərlə yazılmış
səhifələrindəndir. Dövlət dili uğrunda ardıcıl mübarizə aparan Ümummilli Lider
ziyalıları, xalqı ana dilinin dövlət dili kimi yaşamaq hüququ uğrunda
mübarizəyə cəlb edərək bütün qüvvələri səfərbər etmişdir. Böyük tarixi
şəxsiyyət SSRİ Konstitusiyası haqqında danışarkən öz nitqində xüsusi olaraq
vurğulamışdır ki, Konstitusiya vətəndaşlara təhsil hüququ vermişdir. Bu hüquq
ana dilində oxumaq imkanı ilə təmin olunur. Bu, əslində ana dilinin dövlət dili
statusunu qorumaq məqsədi güdürdü. Ümummilli Lider Heydər Əliyev Azərbaycan
dilinin inkişafı və zənginləşməsi istiqamətində müxtəlif vasitələrdən istifadə
edirdi. Azərbaycanda dilçi alimlərə yüksək diqqət və qayğı göstərilməsi, milli
dildə nəşr edilən kitabların tirajlarının artırılması və digər tədbirlər ana
dilinin daha da inkişaf etdirilməsi məqsədi daşıyırdı. Azərbaycan dilinin
işlənməsi və inkişaf etdirilməsi məsələsinə xüsusi önəm yetirən Ümummilli Lider
Azərbaycan dilinin adını özümüzə qaytarmışdır. 1995-ci ildə Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyası hazırlanarkən dövlət dilinin necə adlandırılması
ilə bağlı müxtəlif təkliflər irəli sürülmüşdür. Bu təkliflərin çox böyük
əksəriyyətində ana dilimizin Azərbaycan dili adlandırılması dəstəklənirdi.
Geniş müzakirələrdən sonra 1995-ci ildə ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul
olunmuş Konstitusiyanın 21-ci maddəsində Azərbaycan Respublikasının dövlət
dilinin Azərbaycan dili olması öz əksini tapmışdır. Bundan sonra ana dilimizin
inkişafı və qorunması işi daha da gücləndirilmişdir. Ulu Öndər Heydər Əliyev
ana dilimizin tarixi keçmişi ilə yanaşı, mövcud durumunu və problemlərini daim
diqqət mərkəzində saxlayıb və bu yöndə bir sıra mühüm tədbirlərin həyata
keçirilməsinə dair imza atıb. Ulu Öndər Heydər Əliyev dövlət dilinin yeni
inkişaf dönəmində yaranmış vəziyyəti nəzərə alaraq 2001-ci il iyunun 18-də
"Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” Fərman
imzalamışdır. İlk
növbədə müstəqil Azərbaycan dövlətinin dil siyasətinin müəyyənləşməsi,
formalaşması və möhkəmləndirilməsi baxımından müstəsna əhəmiyyət daşıyan bu
tarixi Fərman dövlət dili ilə bağlı hərtərəfli və geniş məlumatları özündə
ehtiva edir. Sözügedən Fərmanla Azərbaycan Prezidenti yanında
Dövlət Dil Komissiyası yaradılmışdır. Ulu Öndərin "Azərbaycan əlifbası və
Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında” 2001-ci il 9 avqust tarixli
Fərmanına əsasən hər il avqustun 1-i ölkəmizdə Azərbaycan əlifbası və
Azərbaycan dili günü kimi qeyd edilməsi Dövlət dili sahəsində yaşanan
problemlərin həllinə xidmət edən siyasətin bir hissəsidir. 2002-ci il 30
sentyabr tarixində "Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Azərbaycan
Respublikasının Qanunu qəbul edilmiş, qanuna əsasən Azərbaycan Respublikası
Azərbaycan dilinin dövlət dili olaraq işlədilməsini öz müstəqil dövlətçiliyinin
başlıca əlamətlərindən biri sayır, onun tətbiqi, qorunması və inkişaf
etdirilməsi qayğısına qalır, dünya azərbaycanlılarının Azərbaycan dili ilə
bağlı milli-mədəni özünüifadə ehtiyaclarının ödənilməsi üçün zəmin yaradır. Həmin
Qanun Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğun olaraq Azərbaycan
Respublikasında Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi hüquqi statusunu
nizamlayır. Ulu Öndər Heydər Əliyev Azərbaycan dili haqqında deyirdi: "Dilimiz
çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin tarixi köklərə malikdir. Şəxsən mən öz ana
dilimi çox sevir və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm”. Bu gün müstəqil dövlətimizin
müstəqil vətəndaşlarının hər biri öz dili ilə fəxr edir və öz dilini sevirlər.
Çünki bu dil "Dəmir yumruq” dilidİr, bu
dil "Xarı bülbül” dilidir, bu dil dünyanı sülhə, əmin-amanlığa səsləyən dildir.
Bu dil qalib və lider dövlətin dilidir. Ceyhunə HÜSEYNOVA, Qazax Rayon Heydər Əliyev Mərkəzinin direktoru
Facebook-da paylaş