Qazaxda 20 Yanvar faciəsinin 30-cu ildönümü qeyd olunub
1990-cı ilin yanvar faciəsinə
aparan yol azərbaycanlıların Ermənistandakı tarixi torpaqlarından növbəti kütləvi
deportasiyasının, Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi cəhdlərinin
geniş vüsət aldığı 1987-ci ildən başlayıb. Artan xətt üzrə davam edən gərginliyin
qarşısını almaq əvəzinə, Sovet rəhbərliyi Azərbaycan xalqına qarşı dəhşətli
cinayət işlədib. 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə birbaşa Sovet
İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin baş katibi Mixail Qorbaçovun əmri
ilə SSRİ Müdafiə Nazirliyi, Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi və Daxili İşlər
Nazirliyinin qoşun hissələri Bakıya və Azərbaycanın bir neçə rayonuna
yeridilib, dinc əhali ağır texnikadan və müxtəlif tipli silahlardan atəşə
tutularaq kütləvi qətlə yetirilib. Sovet ordusunun xüsusi təyinatlı dəstələrinin
və daxili qoşunların iri kontingentinin Bakını zəbt etməsi xüsusi qəddarlıq və
misli görünməmiş vəhşiliklə müşayiət edilib. Fövqəladə vəziyyətin tətbiqi əhaliyə
elan olunanadək hərbi qulluqçular 82 nəfəri amansızcasına qətlə yetirib, 20 nəfəri
ölümcül yaralayıb. Fövqəladə vəziyyət elan edildikdən sonra isə bir neçə gün ərzində
Bakı şəhərində 21 nəfər öldürülüb. Fövqəladə vəziyyətin elan olunmadığı rayon və
şəhərlərdə – yanvarın 25-də Neftçalada və yanvarın 26-da Lənkəranda daha 8 nəfər
qətlə yetirilib. Beləliklə, Sovet imperiyası rəhbərliyinin 1990-cı il
yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Azərbaycanın suverenliyini və beynəlxalq hüquq
normalarını kobudcasına pozaraq Bakıya yeritdiyi böyük ordu hissələri amansız
cinayətlər və kütləvi qırğınlar törədib. O qanlı gecədə milliyyətindən,
yaşından və cinsindən asılı olmayaraq 147 nəfər qətlə yetirilib, 744 nəfər
yaralanıb, 841 nəfər qanunsuz həbs edilib. Hərbi
qulluqçular tərəfindən 200 evə, 80 avtomobilə, o cümlədən təcili yardım
maşınlarına atəş açılıb, yandırıcı güllələrin törətdiyi yanğınlar nəticəsində
külli miqdarda dövlət və şəxsi əmlak məhv edilib. Həlak olanların arasında qadınlar, uşaqlar və qocalar,
həmçinin təcili yardım işçiləri və milislər olmuşdur. Qara Yanvar faciəsi nəticəsində SSRİ Konstitusiyası və Azərbaycan SSR Konstitusiyası kobudcasına pozulmuş, Azərbaycan Respublikasının
suveren hüquqları tapdalanmışdır. Qabaqcadan hazırlanan bu təcavüzkarlıq
aksiyası Azərbaycan xalqının demokratiya və milli azadlıq uğrunda mübarizəsini boğmaq, xalqı təhqir edərək
ona mənəvi zərbə vurmaq məqsədi daşımışdır. Eyni zamanda bu gecədə evlərə girib
uşaqları girov götürür, bəzilərini isə öldürürdülər. Bu gün 1990-cı ilin yanvar
qurbanları simvolik olaraq "20 Yanvar şəhidi” adlanır. Ümumilikdə, Azərbaycanın
150 nəfər "20 Yanvar şəhidi” vardır. Xeyli sayda insan
canından keçsə də 20 Yanvar faciəsi bütün dünyaya sübut etdi ki, sovet rəhbərliyinin
xalqın iradəsini, milli azadlıq hərəkatını boğmaq niyyəti baş tutmadı. Bu yolda
ilk şəhidlərini verən xalqımız milli azadlıq mübarizəsini davam etdirərək müstəqilliyə
qovuşdu.
Faciədən dərhal sonra – 1990-cı il
yanvarın 21-də Ümummilli Lider Heydər Əliyev ailə üzvləri ilə birlikdə Azərbaycanın
Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gələrək doğma xalqı ilə həmrəy olduğunu
nümayiş etdirib, SSRİ rəhbərliyinin törətdiyi bu qanlı əməliyyata kəskin
etirazını bildirib və həmin əməliyyata rəhbərlik edənləri ifşa edib: "...Azərbaycanda
baş vermiş hadisələri mən hüquqa, demokratiyaya zidd, humanizmə və ... hüquqi
dövlət quruculuğu prinsiplərinə zidd hesab edirəm... Dağlıq Qarabağ hadisələrinin
ilkin mərhələsində ölkənin ali partiya siyasi rəhbərliyi tərəfindən vaxtında zəruri
tədbirlər görülsə idi, 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə çoxlu insan
qırğını ilə nəticələnən hərbi müdaxilə üçün zəmin də yaranmazdı... Qırğın törədənlərin
hamısı layiqincə cəzalandırılmalıdır!”. Elə həmin il noyabrın 20-də Naxçıvan
Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sessiyasında Ulu Öndər Heydər Əliyev Yanvar
faciəsini Azərbaycan xalqının suveren hüquqlarına qəsd kimi qiymətləndirib: "Mən
belə hesab edirəm ki, 19-20 yanvarda baş vermiş bu faciə həm Sovet İttifaqının
siyasi rəhbərliyinin, şəxsən Qorbaçovun böyük günahının nəticəsidir, onun
diktatorluq meyillərindən əmələ gəlmiş bir haldır və eyni zamanda, Azərbaycan rəhbərlərinin
xalqa xəyanəti və cinayətinin nəticəsidir. Mən belə fikirdəyəm ki, Böyük Vətən
Müharibəsi qurtarandan sonra Sovet İttifaqında, ölkənin daxilində — heç bir
yerdə, heç bir regionda bu qədər, bu miqyasda qanlı qırğın olmamışdır. Bunu da
edib Sovet ordusu. Və bunun nə qədər böyük miqyasda olmağını onunla da ölçmək
olar ki, bu hərbi aksiyanın həyata keçirilməsi üçün SSRİ müdafiə naziri Yazov,
SSRİ daxili işlər naziri Bakatin vaxtından qabaq gəlib. Bakıda oturub, bu əməliyyatlara
rəhbərlik ediblər. Müharibə vaxtı hərbi nazir az-az cəbhəyə gedirdi, ancaq
görün bu hərbi əməliyyata bunlar nə qədər böyük fikir veriblər, bunun miqyası nə
qədər böyük olub ki, marşal Yazov gəlib Bakıda oturub və bu əməliyyata rəhbərlik
edib. Demək, bu, Azərbaycan xalqına qarşı göstərilən hərbi təcavüzdür, təhqirdir,
Azərbaycan xalqının qarşısında cinayətdir”.
Yanvar faciəsi ümumxalq hüznü
olmaqla yanaşı, həm də Azərbaycan xalqının iradəsinin sarsılmazlığını, mətinliyini
göstərdi. Sovet ordusunun amansızlığına və qəddarlığına, Bakıda fövqəladə vəziyyət
tətbiq edilməsinə baxmayaraq, Azərbaycan xalqı yanvarın 22-də paytaxtın
"Azadlıq” meydanında 20 Yanvar şəhidlərinin dəfni ilə əlaqədar matəm yürüşü
keçirib. Şəhidlər xiyabanındakı dəfn mərasimində 2 milyona yaxın insan iştirak
edib. Xalqın tələbi ilə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin fövqəladə sessiyası
çağırılıb və Bakı şəhərində fövqəladə vəziyyətin ləğv edilməsi haqqında qərar qəbul
edilib, lakin xalqın qəzəbindən qorxuya düşən respublikanın əksər rəhbər vəzifəli
şəxsləri həmin sessiyada iştirak etməyib. Bu epoxal hadisə Azərbaycan milli kimliyinin
formalaşmasına həlledici təsir göstərib, dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsində
dönüş nöqtəsi olub. Məhz bu faciədən sonra milli azadlıq hərəkatı tam siyasi reallığa
çevrilib, dönməz xarakter alıb, xalq öz gələcəyini yalnız müstəqil Azərbaycanda
görüb. 1993-cü ilin ikinci yarısında
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin yenidən hakimiyyətə qayıdışı ilə 1990-cı ilin qanlı Yanvar faciəsinə dövlət səviyyəsində tam hüquqi-siyasi
qiymət verilib. 1994-cü il martın 29-da dahi şəxsiyyət
Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 20 Yanvar faciəsi ali qanunvericilik orqanı –
Milli Məclis səviyyəsində ilk dəfə hüquqi-siyasi qiymətini aldı. Milli Məclisin
həmin qərarında deyilir: "Azərbaycanda vüsət tapmış milli azadlıq hərəkatını
boğmaq, demokratik və suveren bir dövlət yaratmaq amalı ilə ayağa qalxan xalqın
inam və iradəsini qırmaq, milli mənliyini alçaltmaq və belə bir yola qədəm
qoyan hər hansı xalqa sovet hərb maşınının gücünü nümayiş etdirmək məqsədilə
1990-cı il yanvarın 20-də Sovet Silahlı Qüvvələrinin Bakı şəhərinə və
respublikanın bir neçə rayonuna yeridilməsi, nəticədə haqq və ədalətin müdafiəsi
naminə küçələrə çıxmış silahsız adamların qəddarcasına qətlə yetirilməsi Azərbaycan
xalqına qarşı totalitar kommunist rejimi tərəfindən hərbi təcavüz və cinayət
kimi qiymətləndirilsin”. Azərbaycan xalqı 20 Yanvar şəhidlərinin
xatirəsini əziz tutur. Hər il faciənin ildönümü izdihamlı ziyarətlərlə müşayiət
edilir, xalq istiqlal fədailərinin məzarlarına faciənin simvoluna çevrilmiş al
qərənfillər düzür, onları qürurla anır, qatillərini lənətləyir, bu faciəni törədənlərə
dərin nifrətini bildirir. Hər il yanvarın 20-də Bakı vaxtı
ilə saat 12:00-da Azərbaycanın bütün ərazisində 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsi
bir dəqiqəlik sükutla yad olunur, gəmilərdən, avtomobillərdən və qatarlardan səs
siqnalları verilir, hüzn əlaməti olaraq dövlət bayraqları endirilir. Hər il olduğu kimi, bu il də 20 Yanvar faciəsinin otuzuncu ildönümü
haqqında ölkə Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən 13 dekabr 2019-cu il tarixli Sərəncamın
imzalanması, həmin Sərəncamda Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ölkəmizin
hüdudlarından kənarda 20 Yanvar faciəsinin otuzuncu ildönümünə həsr olunmuş
anma mərasimlərinin keçirilməsi, ildönümlə bağlı tədbirlər planının
hazırlanması, onun həyata keçirilməsi 20 Yanvar şəhidlərinə olan sonsuz
ehtiramın bariz nümunəsidir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Administrasiyasının rəhbəri Samir Nuriyevin Sərəncamı ilə təsdiq edilən "20
Yanvar faciəsinin otuzuncu ildönümü ilə bağlı tədbirlər planı"na əsasən respublikanın hər yerində olduğu kimi, Qazaxda da silsilə anım tədbirləri
keçirilib. Bununla əlaqədar Qazax Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Rəcəb Babaşovun
29 dekabr 2019-cu il tarixli 9-21/234 nömrəli Sərəncamına əsasən tədbirlər
planı hazırlanıb. Həmin tədbirlər planına uyğun olaraq rayonun bütün idarə,
müəssisə və təşkilatlarında, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət ocaqlarında 20
Yanvar faciəsinin 30-cu ildönümü geniş şəkildə qeyd
olunub. Tədbirlər
planının davamı olaraq bu gün şəhərin mərkəzində yerləşən Şəhidlər xiyabanında
ucaldılmış memorial abidə kompleksinin önündə 20 Yanvar faciəsinin 30-cu
ildönümü ilə əlaqədar izdihamlı anım mərasimi keçirilib. Qazax Rayon İcra
Hakimiyyətinin başçısı Rəcəb Babaşov, aparatın məsul işçiləri, hüquq-mühafizə
orqanlarının, hərbi hissələrin, ictimai təşkilatların və yaradıcılıq
birliklərinin, təhsil, səhiyyə və mədəniyyət müəssisələrinin kollektivləri,
şəhər sakinləri, kütləvi informasiya vasitələrinin nümayəndələri anım
mərasimində iştirak ediblər. 3 minə yaxın rayon sakini bugünkü müstəqil
Azərbaycanı bizlərə bəxş edən şəhidlərimizə dərin ehtiramlarını çatdırıblar. Şəhidlərin ruhuna dua oxunduqdan sonra Azərbaycan
Respublikasının Dövlət Himni səsləndirilib. Sonra könüllülərdən Bakı Dövlət Universitetinin
Qazax filialının tələbəsi Pəri İbrahimova, Qazax Dövlət
Sosial-İqtisadi Kollecin III kurs tələbəsi Ləman Hüseynova və II kurs tələbəsi Tutu
Qocayeva şəhidlərə həsr olunmuş şeirlər söyləyiblər.
Daha sonra Qazax Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı
Rəcəb Babaşov, aparatının məsul işçiləri və hüquq-mühafizə orqanlarının rəhbərləri
memorial önünə gül dəstələri qoyub, Vətənin azadlığı uğrunda canından keçmiş
oğul və qızlarımızın əziz xatirəsini dərin ehtiramla yad ediblər. Tədbirdə iştirak edən idarə, müəssisə və təşkilatların
kollektivləri, rayon sakinləri, ictimaiyyətin müxtəlif təbəqələrinin nümayəndələri
də Şəhidlər xiyabanında memorial önünə gələrək Ümumxalq Hüzn Günündə 20 Yanvar
şəhidlərinin xatirəsini yad edib, abidə önünə tər qərənfillər düzüblər. Tədbir boyu xiyabanda həzin musiqi səsləndirilib. Bakı
vaxtı ilə saat 12:00-da respublikamızın hər yerində olduğu kimi, Qazax
rayonunda da şəhidlərin xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad olunub. Küçələrdə hərəkət
dayandırılıb, səs siqnalları verilib.
GOYEZEN.AZ
Facebook-da paylaş