4 kəndin azadlığına qovuşması rayonda möhtəşəm təntənələrlə qarşılanıb

Respblika mətbuatı Qazax haqqında

Hər dəfə Qazaxa, xüsusilə Qazaxbəyli kəndinə yolum düşəndə şəhid həmkarımız, jurnalist dostum, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Alı Mustafayevlə rayon icra hakimiyyətinin binası qarşısındakı söhbətimiz yadıma düşür.

– Alı, nə var, nə yox? Kəndinizə – Qazaxbəyliyə gedirəm, gəl səni də aparaq...

Rəhmətlik duruxdu, qıyılmış gözləri­nin dərinliyində bir kədər hiss etdim.

– Sən özün get, qardaş. Xəbər gön­dərim bizimkilər də qulluğunda dursun­lar. Mən isə son vaxtlar doğma kəndimə gedə bilmirəm...

Bir qədər susub qəhərini boğandan sonra sözünə davam elədi:

– Görün iş nə yerə çatıb ki, quduz erməni millətçiləri Ermənistandan son­ra soydaşlarımızı Azərbaycanın sərhəd kəndlərindən də qovmağa başlayıblar. Silahlı quldurların yandırdıqları, uşaq­larını öldürdükləri, sakinlərini ev-eşiklə­rindən qovduqları Qazax kəndlərindən bizim obaya da gələnlər var. Onların üzünə baxa bilmirəm, söhbətlərindən dəhşətə gəlirəm. Soruşurlar ki, bizi kən­dimizə nə vaxt qaytaracaqlar. Kimdən soruşasan? Ölkədə vəzifə, hakimiyyət davası gedir. Güclü havadarları olan ermənilər də bildiklərini edirlər. Əlim­dən gələn odur, ki, Azərbaycan Tele­viziyası üçün geniş bir film hazırlayım, ermənilərin vəhşiliklərini bütün dünyaya yayım...

Bəli, qeyrətinə boğulan həmkarım haqlı idi. Ermənilər xalqımızı artıq öz ölkəsindən də qovmağa başlamışdılar. Dediyi filmi hazırlamaqda olan Alı Mus­tafayevin də içində olduğu, Xocavəndin Qaradağlı kəndində törədilmiş soyqırım yerinə gedən hərbi vertolyot Azərbay­canın ortasında raketlə vurulub məhv edilmişdi.

Xatırladaq ki, ermənilərin Azərbay­can ərazisində Qarabağ müharibəsi başlanarkən törətdiyi ilk faciə Bağanıs Ayrım kəndində olmuşdu. O zaman, dəqiq desək, 1990-cı il martın 23-dən 24-ə keçən gecə Bağanıs Ayrım hərtərəfli hazırlanmış hücuma məruz qalmış və martın 24-ü səhər saatların­da sakinlər vəhşiliklə qovulmuş, kənd işğal olunmuşdu. Hücum zamanı kən­din əliyalın, dinc əhalisinə qarşı qətliam törədilmişdi. 10 nəfər öldürülmüş,15 nəfərdən çox insan yaralanmışdı. Bir ailənin 5 üzvü xüsusi amansızlıqla qət­lə yetirilib yandırılmışdı. Kəndin 100-dən çox evi qarət olunmuş, əmlak və mal-qara talan edilmişdi...

Bir neçə il qabaq Qazaxın sonun­cu sərhəd kəndi olan Quşçu Ayrıma getmişdim. O zaman qəribə hisslər keçirmişdim. Qəzetdə dərc olunan “Ne­cəsən, sərhəd kəndi?” yazısında da göstərmişdim ki, Qazax qəzasında Ay­rım adlı 2 kənd olub. Onları bir-birindən fərqləndirmək üçün Quşçu kəndinin yaxınlığında olan Quşçu Ayrım, Bağa­nısın yaxınlığındakı isə Bağanıs Ayrım adlanıb. Quşçu Ayrımdan Bağanıs Ay­rıma baxanda fikirləşirdim ki, görəsən, elə bir gün gələcəkmi, biz o biri Ayrım tərəfə keçə bilək? 

İndi o gün gəldi! Bu, artıq arzu, xə­yal deyil, gerçəkdir! Ölkə Prezidenti İlham Əliyevin yurdsevərliyi, uzaq­görənliyi, məharəti və iradəsi nəticəsin­də 34 il düşmən tapdağında qalmış 4 kəndimiz – Bağanıs Ayrım, Aşağı Əski­para, Xeyrımlı və Qızılhacılı, nəhayət, Azərbaycana qaytarıldı! Azğın düşməni buna Azərbaycanın Vətən sevgisi və güc-qüdrəti məcbur etdi.

...Bu güc-qüdrətin nəticəsidir ki, Gəncədən Qazaxa kimi elə bir geniş, rahat yol çəkilib ki, adamda böyük se­vinc, haqlı iftixar doğurur. İpək yolunun bir hissəsi olan bu magistral beynəlxalq səviyyəlidir. Qazaxdan bir qədər keçib digər magistrala daxil oluruq. Uzaqdan Qazaxbəyli kəndi görünür. Yolumuz oradır. Çünki ermənilərin işğal etdiklə­ri və dünən artıq özümüzə qaytarılan kəndlərin sakinlərinin böyük bir qismi burada yaşayır. 

Bir neçə il bundan əvvəl istifadəyə verilən, 304 ailənin yaşadığı qəsəbə kənddən daha çox şəhərə oxşayır. As­falt yol, park və xiyabanlar, çoxmərtə­bəli binalar, uşaqlar üçün əyləncə mə­kanları burada məskunlaşanlara hər cür rahatlıq gətirib. Azadlığına qovuşan kəndlərin hamısından burada məcburi köçkün ailəsi var.

Qəsəbəyə 500-600 metr qalmış musiqi sədaları eşidirik. Yaxınlaşdıqca çal-çağır coşğusu bir az da artır. Gör­düyümüz mənzərəni sözlə ifadə etmək çətindir. Hamı bir-birini təbrik edir, qu­caqlaşır, qol-qola tutub yallı gedir. Əllər­dəki bayraqlar başların üstünə qaldırılıb sevinclə dalğalandırıldıqca möhtəşəm bir görüntü yaradır. Binalarının eyvan­larına çoxlu sakin çıxıb. Hərə sevinci­ni coşğu ilə bölüşür. Kənarda dayanıb şənlənən, rəqs edən, mahnı oxuyan gənclərə baxaraq gülümsəyən orta yaşlı bir nəfərə yaxınlaşırıq. 

Aşağı Əskipara kənd sakini Tofiq Qasımov gəncləri göstərərək deyir:

– Bu cavanların çoxu heç ata-ba­balarının kəndlərini görməyib. Evdə onlara o qədər Bağanıs Ayrımdan, Xeyrımlıdan, Qızılhacılıdan və o biri işğal olunmuş kəndlərdən danışmışıq ki, sanki, ruhən o yerlərə bağlanıb­lar. O yerlər bizə babaların müqəddəs əmanəti idi. Bizim öz kəndlərimizə möhkəm bağlılığımız erməni qəsbkar­larını yandırıb-tökürdü. Elə buna görə də bizim o isti yuvalarımızı nifrətlə oda qaladılar.

Mən özüm Aşağı Əskipara kən­dindənəm. Nələr görmüşük, danış­maqla qurtaran deyil. 14 iyun 1992-ci ildə işğal olunan sonuncu kənd Aşağı Əskiparadır. Məcburi köçkün düşən kənd sakinləri həmin qanlı günləri böyük kədər hissi ilə xatırlayır, dünya­sını dəyişənləri ehtiramla yad edirlər. Kəndin müdafiəsi zamanı həlak olan şəhidlərin bir qismi Qazaxdakı şəhid­lər qəbiristanlığında dəfn olunub. İndi azad olunan Aşağı Əskipara o kənd­dir ki, bir gündə 6 şəhid verdi. Bu gün Aşağı Əskiparanın 14 şəhidi var. On­lardan biri Azərbaycanın Milli Qəhrə­manı adını alıb, 2 nəfər ordenlə təltif olunub.

Biz illər idi ki, bu kəndlərə baxıb köksümüzü ötürürdük. Axı nə vaxta­dək bunların belə işğalçı hərəkətlərinə dözməli idik? Doğrusu, Ali Baş Ko­mandanın, sevimli Prezidentimiz İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə şanlı ordumuz Qarabağı işğaldan azad edəndə bizim də ümidlərimiz artdı. Bilirdik ki, Qa­zaxın da torpaqları azad ediləcək və Prezidentimiz buna çalışır. İndi budur, həmin gün gəlib çatdı! Heç bilirsiniz xəbəri eşidəndən hansı hisslər keçiri­rik?! Burada analar, atalar var ki, yaş­ları 1 əsrə çatır. Hər gün gözləri yol çəkir. Deyirlər ki, biz o torpaqları gör­məsək, bu dünya ilə vidalaşa bilmərik, ruhumuz şad olmaz.

Bugünədək bizim Əskiparanın 1515 sakini məcburi köçkün həyatı yaşayır. Qazaxbəylidən başqa, digər kəndlərdə, respublikamızın bir çox şəhər və rayon­larında məskunlaşanlar da var. Hamısı bizə zəng edir, sevindiyindən uşaq kimi ağlayır.

...Yaşayış binalarının qarşısından keçən yola yüzlərlə sakin çıxıb. Az adam olar ki, əlində Azərbaycan bay­rağı tutmasın. Yaşlı bir qadın gözlərin­də sevinc yaşları bilmirdi ki, oynasın, yoxsa mahnı oxusun, rəqs etsin. Kişilər baş-başa verib kəndlərinə necə qayıda­caqlarından danışırdılar.

Zirəddin Yusifov, Xeyrımlı kəndi­nin sakini, məcburi köçkün bildirdi:

– Bizim kənddən köçkünlərin sayı hazırda 320 nəfərə çatıb. Bu qəsəbə­də yaşayanlardan başqa rayonun digər kəndlərinə, necə deyərlər, səpələnən­lər də var. Köçkünlük qədər ağır həyat yoxdur. Düzdür, Allah Prezidentimizin canını sağ eləsin, bir neçə il qabaq bi­zim üçün bu gördüyünüz qəsəbəni inşa elədi. Hər bir şəraitimiz var. Amma öz torpaqlarımızı istəyirdik. Necə sevin­məyək ki, artıq arzumuza çatmışıq. Xeyrımlı torpağını öpəcəyimiz günü gö­züm önünə gətirəndə kövrəlirəm.

Qeyd edək ki, əslində, bu kəndin keçmiş adı Dil Xeyrımlıdır. Toponim Xey­rmlı tayfasının adından götürülüb. 1990-cı ilin martından sonrakı 2 ildə vaxtaşırı atışmalar olsa da, kənd işğal edilməmiş­di. 1992-ci il martın 8-də Xeyrımlı, apre­lin 27-də Barxudarlı və Sofulu, iyunun 8-də Yuxarı Əskipara, həmin ayın 11-də Qızılhacılı, 14-də isə Aşağı Əskipara kəndlərini ermənilər işğal etdilər. Yerli əhali təcavüzə məruz qalaraq doğma evlərini tərk etməyə məcbur oldu.

Şənlikdən bir nəfər aralanıb bizə yaxınlaşdı. O, jurnalist olduğumuzu bilib özünü təqdim etdi, Qızılhacılı kənd sakini Xasməmməd Mustafa­yev olduğunu söylədi:

– Bizim bu gözəl günümüzə şahid­lik etdiyiniz üçün sağ olun, Qızılhacılı kəndini Qarabağ müharibəsi dövründə ermənilər tam işğal edib və dağıdıblar. Düzdür, sonralar kəndin böyük bir hissə­si işğaldan azad olunsa da, dünənədək digər hissəsi hələ də cəbhə xəttində yer­ləşirdi. 2010-cu ilin yanvar ayında ermə­ni quldurlar daha bir vəhşilik törədərək gecə vaxtı kənd qəbiristanlığına soxul­dular. 30 məzar tamamilə dağıdıldı. Hət­ta, bir gün əvvəl dəfn edilən sakinimizin məzarının üzərinə taxtadan hazırlanmış xaç işarəsi qoydular. Bunları ona görə bir daha xatırladıram ki, bu torpaqların ermənilərdən azad edilməsi təkcə bu günün qələbəsi deyil, gələcək nəsillərin də bu yırtıcılardan azad olunmasıdır.

Qızılhacılı sakini onu da əlavə etdi ki, hazırda 331 nəfər məcburi köçkün var və onların hamısı doğma torpağa qayıtmaq arzusu ilə yaşayırlar: “Sağ olsun Prezidentimizi, indiyədək nə de­mişdi, hamısını elədi, xalqını, torpağı­nı hədsiz sevən bir dövlət başçısı kimi vədlərini həyata keçirdi.

…Bir məsələni də qeyd edək ki, strateji mövqeyi olan Bağanıs Ayrım İcevan – Noyanberyan avtomobil yolu üzərində yerləşdiyindən düşmən gələ­cəkdə daha rahat hərəkət etmək üçün bu kəndin işğalını xüsusi plan əsasında həyata keçirib. Kənd işğal olunan za­man burada 600 nəfər yaşayırdı. Son­ralar qonşuluqda olan Yuxarı Əskipara, Aşağı Əskipara, Xeyrımlı kəndləri də qeyd etdiyimiz kimi işğal olundu. 

Əhalisi əsasən əkinçilik və maldar­lıqla məşğul olan bu kəndlərin əsrarən­giz təbiəti, çoxsaylı bulaqları olub. Bu kəndlərdən zorakılıqla çıxardılan insan­lar indi doğma torpaqlarına qayıtmağa hazırlaşırlar.

…Qazaxdan qayıdarkən rayon icra hakimiyyəti başçısının müavini Gulaya Həsənova ilə əlaqə saxladıq. Dedi ki, təkcə Qazaxbəylidə yaşayan köçkünlər deyil, rayonun digər kəndlərində məs­kunlaşanlar da böyük sevinc içərisin­dədirlər. Bu toy-bayrama bütün rayon qoşulub. Ölkəmizin ərazi bütövlüyü daxilində Qazaxın torpaqları bütövləşdi. Bütün qazaxlılar bu tarixi qələbəni xalqı­mıza, eyni zamanda, bizə bəxş edən Prezident İlham Əliyevə sonsuz min­nətdarlıqlarını ifadə edirlər. Bu toy-bay­ramın bir adı da qədirbilənlik, qalib lide­rinə sonsuz sevgidir. Bütün rayonumuz dövlət başçımızın uğurlu siyasətinin nəticəsi olan növbəti qələbəmizi alqışla­yır. Nəhayət haqq-ədalət zəfər çaldı. Bu zəfəri bizə bəxş edən dövlət başçımız, ordumuz, xalqımız çoxəsrlik tariximizin ən parlaq səhifəsini yazdılar.

Hamlet QASIMOV,
“Xalq qəzeti”nin bölgə müxbiri,

Gəncə–Qazax–Gəncə

21 aprel 2024-cü il

https://xalqqazeti.az/uploads/pdf-files/77964/xalqqazeti-21.04.2024.pdf 

https://xalqqazeti.az/az/sosial-heyat/175376-gozun-aydin-veten-qazax-da-butovlesir