“Əkinçi”dən başlanan şərəfli yol

Azərbaycan xalqı böyük milli-mənəvi dəyərlərə malikdir. Bu milli-mənəvi dəyərlərin əsaslarından biri də Azərbaycan Milli Mətbuatıdır.

Azərbaycanın görkəmli alimi, təbiətşünas və maarifpərvəri Həsən bəy Zərdabinin (1837-1907) nəşr etdirdiyi "Əkinçi” qəzeti ilə milli mətbuatın əsası qoyulmuşdur. Qəzet 1875-ci il iyul ayının 22-dən nəşrə başlamışdır. "Əkinçi” qəzetinin nəşrə başlandığı həmin gün - 22 iyul ölkəmizdə Milli Mətbuat və Jurnalistika Günü kimi qeyd olunur.

H.Zərdabi "Əkinçi” qəzetinin əsas məqsəd və vəzifələrindən bəhs edərək yazırdı: "Qəzetin muradı xalqın gözünü açmaqdır, həyatda olan işləri ayna kimi xalqa göstərsin ki, xalq da onun əlacının dalınca getsin. Böyük ictimai xadim, maarifçi, mütəfəkkir şəxsiyyət Həsən bəy Zərdabi "maarifdən, elmdən məhrum olan xalq işıqdan məhrumdur” deyərək cəhalətin, nadanlığın hökm sürdüyü bir dövrdə maarif məşəlini yandıranlardan biri olmuş və ömrünün sonunadək bu məşəli şərəflə və əzmlə daşımışdır.

"Əkinçi” qəzetinin nəşrinə icazə alınmasına böyük zəhmət və mübarizə nəticəsində nail olunmuşdur. Çünki çar Rusiyası Azərbaycanda gücləndirilmiş ruslaşdırma siyasəti aparır, digər tərəfdən isə yalançı din xadimləri hər cür fitnə-fəsad yaratmaqla Həsən bəyə maneəçilik törədirdilər. Ana dilində və milli ruhda qəzet nəşrinə icazə almaq üçün böyük pedaqoq Həsən bəy çar hökumətinə bir neçə dəfə xahişlə müraciət etmiş, ancaq idarələrdə, dəftərxanalarda süründürülməkdən başqa bir nəticə əldə edə bilməmişdir. Təsadüfdən zərurət doğar - termininə nəzərən xoşbəxt bir təsadüf nəticəsində Həsən bəy qəzetin nəşrinə icazə almasına müvəffəq ola bilir. Bu əhvalatı sonralar Həsən bəy "Həyat” qəzetində belə xatırlayır: "O vaxt general Staroselski bizim qubernator idi, o, özü xalis rus, arvadı isə gürcü qızı idi. Bu qadın yerli Qafqaz əhalisinə hörmət bəsləyir və onlarla dostluq edirdi, mən öz dərdimi ona söylədim: qəzeti "Əkinçi” adlandırmağı və orada guya əkinçilik və kənd təsərrüfatı haqqında məqalələr dərc etməyi bildirməyi bu qadın mənə məsləhət gördü. O, özü senzor olmağa razılıq verdi və nəhayət bu ruhda ərizə verib qəzetin nəşri üçün icazə aldım”.

H.Zərdabi yazırdı ki: "Hər bir vilayətin qəzeti gərək ol vilayətin aynası olsun, yəni ol vilayətin sakinləri elədiyi işlər, onlara lazım olan şeylər, xülasə, onların hər bir dərdi və xahişi ol qəzetdə çap olunsun ki, ol qəzetə baxan xalqı aynada görən kimi görsün”.

"Əkinçi” qəzetinin proqramı zəngin idi. Bu zəngin proqram içərisində xalqı nadanlıqdan, maarifsizlikdən, gerilikdən, savadsızlıqdan çıxarıb, geniş mədəniyyət yoluna aparmaq, təhsil, elm sahəsində ona öz hüququnu başa salmaq, savadlı etmək, məktəb açıb onları oxutmaq məsələsi geniş yer tuturdu.

Milli-mənəvi dəyərlər və bəşəri prinsiplər əsasında qurulan milli mətbuatımızın yarandığı gündən düz 146 il keçir. Azərbaycan mətbuatının keçdiyi tarixi yol yaş etibarilə o qədər də böyük deyil. Lakin bu yolun şərəf, ləyaqət yolu olduğu heç kimdə şübhə doğurmur. Mətbuatımızın keçdiyi tarixi yol xalqımızın qürur mənbəyidir. Milli oyanışın yeni mərhələsini təmsil edən "Əkinçi” qəzetinin başlanğıcını qoyduğu bu yol neçə-neçə mətbu və ədəbi məktəbin formalaşma prosesinə təkan verdi, xalqın maariflənməsinə, milli-azadlıq hərəkatının güclənməsinə birbaşa öz güclü təsirini göstərdi. Tarixin müxtəlif ictimai-siyasi mərhələlərində bərkiyib formalaşmış Azərbaycan mətbuatı xalqa, cəmiyyətə, insana xidmət borcunu şərəflə yerinə yetirdi. Həsən bəy Zərdabi "Əkinçi”ni nəşr etdirməklə, Azərbaycan demokratik mətbuatının bünövrəsini qoydu. "Əkinçi” Azərbaycanda ictimai fikrin canlanmasına təkan verdi. H.Zərdabi nəşr etdirdiyi qəzetin adını "Əkinçi” qoysa da, orada qabaqcıl mütərəqqi ideyalar təbliğ olunurdu. Xalqımızın ana dilində oxuması çox əlamətdar bir hadisə idi. "Əkinçi” də öz növbəsində ana dilinin saflığı, zənginləşməsi uğrunda mübarizə aparırdı. Böyük ziyalı, işıqlı insan H.Zərdabi həyatı boyu qəzetin səhifələrindəki yazı ilə xalqına fayda verməklə zəhmətkeş xalqa, onun tərəqqisinə və mübarizəsinə xidmət edən, zülmə, haqsızlığa, rəzalətə qarşı mübarizə aparan mətbuatın bünövrəsini qoydu. O yazırdı: "Hər kəsi çağırıram gəlməyir, göstərirəm görməyir, deyirəm qanmayır. Axırda gördüm ki... Qəzeti çıxarmaqdan savayı bir qeyri-əlac yoxdur ki, kağızın üstə yazılmış doğru sözlər qapı-pəncərələrdən o iman mənzilinə çata bilsin... Heç olmasa ki, doğru söz yerdə qalmasın”.

Xalqımız müxtəlif tarixi dönəmlərdə ayrı-ayrı imperiyaların tərkibində yaşamasına baxmayaraq, nə dilini, nə dinini, nə də adət-ənənəsini itirmədi. Bütün bu dəyərlər mətbuatımızın yaşamasında və inkişafında öz real təcəssümünü tapdı. "Əkinçi” özündən sonra "İrşad”, "Həyat”, "Azərbaycan” qəzetlərinin, "Molla Nəsrəddin” jurnalının meydana çıxmasına yol açıb. İctimai fikir və mətbuat tariximizdə Mirzə Fətəli Axundov, Nəcəf bəy Vəzirov, Əbdürrəhman bəy Haqverdiyev, Həsən bəy Zərdabi, Abdulla Şaiq, Mirzə Ələkbər Sabir, Nəriman Nərimanov, Cəlil Məmmədquluzadə, Üzeyir Hacıbəyov, Ömər Faiq Nemanzadə kimi şəxsiyyətlərin yeri və rolu əvəzsizdir. Onların ideya və baxışları sırf azərbaycançılıq məfkurəsi ilə yoğrulmuşdu, xalqı, milləti maariflənməyə, milli-mənəvi dəyərlərə yiyələnməklə bəşəri yüksəlişə və inkişafa səsləyib. Məhz bu səs-sədanın gücü ilə XIX əsrin ikinci yarısından başlayaraq XX yüzillikdə xalqımızın ictimai-siyasi və mədəni həyatında ölçüyə sığmayan inkişaf baş verib. Xalqımız maariflənib, savadlanıb, onu cilovlayan müstəmləkə zəncirindən azad olmaq üçün mücadilə yoluna çıxıb. Müsəlman Şərqində ilk müstəqil demokratik dövlətini quran xalqımız bu dövrün zəngin mətbuat tarixini də yaradıb. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə dərc olunan nəşrlərdə milli şüura və ictimai fikrə təsir edən çoxlu sayda məqalələr işıq üzü görüb.

Cəmi 2 il nəşr olunub 1877-ci ildə fəaliyyətini dayandıran "Əkinçi” qəzetinin 56 nömrəsi çıxmışdır. "Əkinçi” qəzetinin ömrünün az olmasına baxmayaraq Azərbaycan mətbuat tarixində böyük rol oynamışdır. Demokratik ideyalarla dolu olan bu qəzet məktəb, maarif, elm və mədəniyyətin inkişafında çox böyük xidmətlər göstərmişdir. "Əkinçi” qəzetinin bu ideyaları Azərbaycan maarifpərvərlərinin demokratik pedaqoji ideyalarının inkişafına müsbət təsir etmişdir.

1979-cu ildə "Əkinçi” qəzetinin bütün nömrələrinin toplandığı "Əkinçi” kitabı nəşr edilmiş, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 12 yanvar 2004-cü il tarixli Sərəncamı ilə latın qrafikasında yenidən çap olunmuşdur.

Azərbaycanda kütləvi informasiya vasitələrinin hazırkı inkişafını şərtləndirən əsas amillər dövlətin bu sahəyə yüksək səviyyəli diqqəti və media nümayəndələrinin söz, fikir və özünüifadə azadlığından sərbəst surətdə istifadə etməsi üçün hüquqi əsasların, əlverişli şəraitin mövcud olmasıdır. Ölkəmizdə söz, fikir azadlığı konstitusion əsasda təsbit edilib, hər bir yazılı və elektron KİV özünün hüquq və azadlıqlarından sərbəst surətdə istifadə edə bilir.

Bu gün Azərbaycan mətbuatının inkişafını təmin edən hüquqi baza və real zəmin formalaşdırılıb. Azərbaycan Respublikası 1991-ci ildə müstəqilliyini qazanmasına baxmayaraq Ulu Öndər Heydər Əliyevin 1993-cü ilin iyununda hakimiyyətə gəlməsindən sonra bütün sahələrdə olduğu kimi, mətbuatda da əsaslı və müsbət dəyişikliklər baş verdi. Ümummilli Liderin 1998-ci il 6 avqust tarixində imzaladığı "Azərbaycan Respublikasında söz, fikir və məlumat azadlığının təmin edilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında” Fərmanla mətbuatda və digər kütləvi informasiya vasitələrində Dövlət Sirlərini Mühafizə edən Baş İdarə ləğv edildi, bununla da mətbuat üzərində illər boyu mövcud olan senzura aradan qaldırıldı və Azərbaycan mətbuatının inkişafında yeni dövrün başlanğıcı qoyuldu. Eyni zamanda, jurnalistlərin sərbəst fəaliyyət göstərməsi və maneəsiz informasiya toplaması üçün lazımi hüquqi-normativ baza yaradıldı. 1999-cu ilin sonunda "Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” yeni qanunun qəbulu media təsisatının inkişafını şərtləndirən, bəhs edilən sahədə hüquqi bazanın zənginləşdirilməsi işinə əhəmiyyətli töhfə oldu. 2000-ci ilin mart ayında Ümummilli Liderin Sərəncamı ilə "2000-2001-ci illərdə kütləvi informasiya vasitələrinin maddi-texniki şəraitinin yaxşılaşdırılması üzrə tədbirlər Proqramı” təsdiq olundu, 2003-cü ilin mart ayında Azərbaycan jurnalistlərinin I qurultayında Azərbaycan Mətbuat Şurası yaradıldı.

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin əsasını qoyduğu siyasəti uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyev tərəfindən mətbuatın inkişafı üçün çoxsaylı tədbirlər görülüb, əhəmiyyətli nəticələr əldə edilib. Ölkə başçısının 2008-ci il 31 iyul tarixli "Azərbaycan Respublikasında kütləvi informasiya vasitələrinə birdəfəlik maliyyə yardımı göstərilməsi haqqında” Sərəncamı ilə kütləvi informasiya vasitələrinin "Azərbaycan” nəşriyyatına olan borcları tamamilə ləğv edildi. Bundan başqa, 2008-ci ildə "Azərbaycan Respublikasında kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına dövlət dəstəyi Konsepsiyası”nın qəbul olunması və 3 aprel 2009-cu il tarixli Sərəncamı ilə Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun (KİVDF) yaradılması müstəqil Azərbaycan mətbuatının inkişaf tarixində növbəti mərhələ kimi dəyərləndirilməlidir.

Ölkəmizdə mətbuat işçilərinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi istiqamətində də ardıcıl tədbirlər həyata keçirilir. Azərbaycanda jurnalistlərə fəxri adların verilməsi, mətbuat orqanlarının və jurnalistlərin obyektiv prinsiplərə və milli maraqlara əsaslanan fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi xüsusi vurğulanmalıdır. Bu kontekstdə Azərbaycanda dünyada analoqu olmayan bir nümunənin ortaya qoyulması da ayrıca qeyd edilməlidir. Belə ki, Prezident İlham Əliyevin 2010-cu il 22 iyul tarixində imzaladığı "Azərbaycan mətbuat işçilərinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi tədbirləri haqqında” Sərəncama əsasən 156 mənzildən ibarət 17 mərtəbəli bina tikilib Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə istifadəyə verildi. Həmçinin ölkə başçısının "Azərbaycan mətbuat işçilərinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə dair əlavə tədbirlər haqqında” 2013-cü il 22 iyul tarixli Sərəncamı ilə tikilən 3 bloklu, 17 mərtəbəli, 255 mənzilli binanın 2017-ci il iyulun 20-də istifadəyə verilməsi və həmin gün jurnalistlər üçün yeni, sayca üçüncü binanın təməlinin atılması bu istiqamətdə atılan addımların davamlı xarakter daşıdığını bir daha təsdiqləyir.

Prezident İlham Əliyevin Azərbaycan milli mətbuatının 130, 135,140 və 145 illik yubileylərinin keçirilməsi ilə bağlı sərəncamlar imzalaması, yubiley 

münasibətilə mətbuat işçilərinin təltif edilməsi, onlara fəxri adların verilməsi, kütləvi informasiya 

vasitələrinə maliyyə yardımının göstərilməsi ölkəmizdə jurnalist əməyinin qiymətləndirildiyini və mətbuatın dövlət qayğısından kənarda qalmadığını nümayiş etdirdi.  

Prezident İlham Əliyevin jurnalistlərə göstərdiyi diqqət və qayğını mən öz fəaliyyətimdə əyani şəkildə görmüşəm. Azərbaycan Milli Mətbuatının 2010-cu ildə keçirilən 135 illik yubileyi münasibətilə mən ölkə başçısının Sərəncamına əsasən "Tərəqqi” medalı ilə təltif olunmuşam. Bu, bölgədə yaşayan bir jurnalist kimi mənim əməyimə verilən ən böyük dəyərdir. Bununla əlaqədar Prezident İlham Əliyevə bir daha öz dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Mənim kimi yüzlərlə mətbuat işçisi belə yüksək şəkildə qiymətləndirilmişdir.

Ulu Öndər Heydər Əliyev və Prezident İlham Əliyevin mətbuatın inkişafına göstərdikləri diqqət və qayğının nəticəsidir ki, Ümummilli Lider 2002-ci ildə, ölkə başçısı isə 2010, 2013, 2017 və 2018-ci illərdə "Ruh” Azərbaycan Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi tərəfindən təsis olunmuş "Jurnalistlərin dostu” mükafatına layiq görülmüşlər.

İkinci Qarabağ savaşında mətbuat işçiləri əsl fədakarlıq və qəhrəmanlıq nümayiş etdirdilər. Jurnalistlər 44 günlük Vətən müharibəsində və müharibədən sonrakı dövrdə Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya çatdırılmasında mühüm rol oynadılar. Bunun nəticəsidr ki, müharibə ilə, eləcə də erməni vandalizmi ilə bağlı həqiqətlər dünya ictimaiyyətinə çatdırıldı. Öz peşə vəzifələrinin icrası zamanı Kəlbəcər rayonu ərazisində iki jurnalistin minaya düşərək həlak olması bütün dünyada böyük rezonansa səbəb oldu. Mətbuat işçiləri informasiya müharibəsində öz peşəkarlığı və vətənpərvərliyi ilə bu gün də fərqlənirlər.

Prezident İlham Əliyev mətbuat işçiləri ilə növbəti görüşü zamanı demişdir: "Ona görə, hər bir ölkədə, o cümlədən Azərbaycanda mətbuat qərəzsiz olmalıdır, çevik, operativ fəaliyyət göstərməlidir, insanları məlumatlarla tam şəkildə təmin etməlidir. Hesab edirəm ki, biz bunu Azərbaycanda görürük. Çünki bu gün Azərbaycan mətbuatı artıq yüksək səviyyəyə qalxıbdır. Mən həm operativlik, həm milli maraqların müdafiə edilməsi sahəsində mətbuatın fəaliyyətini yüksək qiymətləndirirəm”.

Hazırda hərtərəfli diqqət və qayğı ilə əhatə olunan Azərbaycan mətbuatı müasir informasiya cəmiyyəti quruculuğu, sosial ədalət və şəffaflığın təmin edilməsi, siyasi mədəniyyətin inkişafı, milli-mənəvi və ümumbəşəri dəyərlərin qorunub saxlanması və təbliğində mühüm rol oynayır. Azərbaycan jurnalistikası obyektivlik, qərəzsizlik prinsipləri əsasında fəaliyyət göstərərək milli maraqların keşiyində dayanıb. Respublikamızda həyata keçirilən uğurlu media siyasəti, dövlətin yüksək səviyyəli diqqət və qayğısı nəticəsində Azərbaycan mətbuatı milli dəyərlər əsasında inkişaf edərək öz üzərinə düşən vəzifələri uğurla yerinə yetirir. "Əkinçi”dən başlanmış şərəfli yol bu gün özünün ən yüksək səviyyəsinə çatmışdır.

Elçin İSMAYIL,

"Göyəzən” qəzetinin baş redaktoru