2022-ci ildə Qazax rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı haqqında

Ümumi məlumat

Qazax rayonu respublikamızın qərb hissəsində yerləşir və Azərbaycanın “Qərb qapısı” sayılır. Qazax rayonu şimal-qərbdən Gürcüstanla, şərqdən və şimaldan Ağstafa rayonu, cənubdan və cənub qərbdən isə Ermənistanla həmsərhəddir. Vaxtilə oymaq, vilayət, sultanlıq, sonralar isə qəza mərkəzi olub. İndi isə rayon mərkəzidir. Relyefi müxtəlif, flora və faunası rəngarəng, ərazisi tarixi mədəniyyət abidələri ilə zəngindir. 56 arxeoloji və 60-dan artıq memarlıq abidəsi vardır. Ərazisi 692 kvadratkilometr, əhalisi 95773 nəfərdir. 1-i şəhər olmaqla, 35 yaşayış məntəqəsi, 23 inzibati ərazi dairəsi, 17 bələdiyyə  var. Qazax rayonu Azərbaycanı xarici ölkələrlə birləşdirən avtomobil yolları üzərində yerləşir. Rayonun ərazisindən “İpək yolu”nun keçməsi onun iqtisadiyyatında önəmli rol oynayır. Rayonda iri sənaye müəssisələri fəaliyyət göstərir və iqtisadiyyatın əsasını  sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti və ticarət sahələri təşkil edir.

2022-ci ildə Qazax rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının makroiqtisadi göstəriciləri 

2022-ci ildə rayonun iqtisadiyyatının əsas göstəriciləri aşağıdakı cədvəldə qeyd  olunduğu kimidir:      

İlkin hesablamalara əsasən 2022-ci ildə ümumi daxili məhsul əvvəlki illə müqayisədə sabit qiymətlərlə 21,0 faiz artaraq 369569,5 min manat təşkil etmişdir. Məhsul buraxılışı sənayedə 41,1 faiz, kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıqda 3,1 faiz, informasiya və rabitə sahəsində 11,7 faiz, tikintidə 2,0 dəfə, nəqliyyat və anbar təsərrüfatında 17,6 faiz artmışdır. 2022-ci ildə orta aylıq nominal əməkhaqqı 560,7 manat olmuşdur ki, bu da ötən illə müqayisədə 16,8 faiz çoxdur. Rayonda 2022-ci ildə məhsul buraxılışının strukturu aşağıdakı kimidir:

ƏHALİ

01.01.2023-cü il tarixinə rayon əhalisinin sayı 2019-cu ildə keçirilmiş əhalinin siyahiyaalınmasının nəticələri də nəzərə alınmaqla 95773 nəfər təşkil etmişdir. Əhalinin hər bir kvadratkilometrə düşən sayı 138 nəfər olmuşdur. Ümumi sayın 49,0 faizi kişilərin, 51,0 faizi isə qadınların payına düşür. Ədliyyə Nazirliyinin rayon Qeydiyyat Şöbəsi tərəfindən il ərzində 1247 nəfər doğum, 766 nəfər ölüm, 669 nikah və 125 boşanma halları qeydə alınmışdır. Əhalinin hər 1000 nəfərinə doğulanların sayı 13,1, ölənlərin sayı 8,0, nikahların sayı 7,0, boşanmaların sayı isə 1,3 olmuşdur. 01.01.2023-cü il tarixə rayonda üzvlərinin sayı 4173 nəfər olmaqla 981 ailə  məcburi  köçkündür.

Rayon üzrə bəzi demoqrafik göstəricilər

KƏND TƏSƏRRÜFATI

2022-ci ildə kənd təsərrüfatının ümumi məhsul istehsalının faktiki qiymətlərlə dəyəri 136238,4 min manat təşkil etmişdir ki, bu, ümumi məhsul buraxılışının 36,8 faizini təşkil edir. Ümumi məhsul istehsalının 86008,1 min manatı bitkiçilik, 50230,3 min manatı isə heyvandarlıq məhsullarıdır. 

Bitkiçilik. Dövlət Statistika Komitəsinin yerli statistika orqanları üçün illik statistik işlər   proqramına əsasən rаyonda əkin sahələrinin qətiu çotu aparılmış və məlum olmuşdur ki, 2022-ci ilin məhsulu üçün 18970,2 hektar sahədə payızlıq və yazlıq bitkilər əkilmişdir. Əkin sahəsi keçən ilə nisbətən 1460,2 hektar artmışdır. Əkilmiş sahənin 11312,0 hektarı payızlıq taxıl sahəsidir ki, bunun 4863,0 hektarını buğda, 6449,0 hektarını arpa sahəsi təşkil edir.  

Əkin sahəsinin quruluşu

2022-ci ilin məhsulu üçün payızlıq və yazlıq 11541,2 hektar qarğıdalısız dənlilər və dənli  paxlalı bitkilər əkilmiş sahə vardır. Bu da ötən ilə nisbətən 1090,7 hektar çoxdur. 687,2 hektar sahədə yazlıq dənlilər əkilmişdir ki, ondan 13,6 hektar buğda, 38,6, hektar arpa, 90,0 hektar vələmir, 474,0 hektar qarğıdalı, 71,0 hektar sorqo təşkil etmişdir. Keçən ilə nisbətən yazlıq dənlilərin əkin sahəsi 30,3 hektar azalmışdır. 44,0 hektar sahədə texniki bitki olan günəbaxan əkilmişdir. Əkinlər ailə kəndli təsərrüfatları tərəfindən aparılmışdır. 2022-ci ildə rayonda 2129,0 hektar sahədə kartof, tərəvəz və bostan bitkiləri əkilmişdir ki, ondan 1270,0 hektarı kartof, 822,0 hektarı tərəvəz, 37,0 hektarı bostan bitkiləri əkilmiş sahədir. Ötən illə müqayisədə kartof 203,0 hektar, bostan bitkiləri 2,0 hektar, tərəvəz 148,0 hektar çox əkilmişdir. Tərəvəz əkilmiş sahənin 62,0 hektarını kələm, 126,0 hektarını xiyar, 222,0 hektarını pomidor, 27,0 hektarını baş soğan, 20,0 hektarını sarımsaq, 36,0 hektarını badımcan, 32,0 hektarını şirin bibər, 27,0 hektarını acı bibər, 90,0 hektarını göyərti, 180 hektarını yaşıl lobya əkilmiş sahə təşkil etmişdir. Əkin sahəsinin 4782,0 hektarı yemlik bitkilərdir ki, 589,0 hektarı cari ildə əkilmiş yonca, 4193,0 hektarı isə keçmiş illərdə əkilmiş yonca sahəsidir. Keçən illə müqayisədə cari  ildə əkilmiş yonca 142,0 hektar azalmış, keçmiş illərdə əkilmiş yonca isə 157,0 hektar   artıq olmuşdur. 

2022-ci ilin məhsulu üçün kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkin sahəsi

hektarla

Tarlalarda məhsul toplanışı başa çatmışdır. 11878,2 hektar dənli bitkilər əkilmiş sahə biçilmiş, 420287,0 sentner məhsul toplanmışdır. 4876,6 hektar buğda əkilmiş sahədən 187749,0 sentner, 6487,6 hektar arpa əkilmiş sahədən 208024,0 sentner məhsul əldə edilmişdir. Taxılın orta məhsuldarlığı 34,8 sentner, buğdanın məhsuldarlığı 38,5  sentner, arpanın məhsuldarlığı isə 32,1 sentner olmuşdur. Qarğıdalı əkilmiş 474,0 hektar sahədən 26544,0 sentner məhsul əldə edilmişdir. Orta məhsuldarlıq 56,0 sentner olmuşdur. Sahələrdən 186870,0 sentner tərəvəz, 153024,0 sentner yem bitkiləri, 171577,8 sentner meyvə yığılmışdır. Üzüm istehsalı 37894,5 sentner olmuşdur ki, hər hektardan məhsuldarlıq 135,3 sentner təşkil edir. 2022-ci ildə əkin sahələrindən məhsul toplanışı və məhsuldarlıq

Heyvandarlıq. Heyvandarlıq məhsulları istehsalı aşağıdakı cədvəldə göründüyü kimidir:

Heyvandarlıq məhsulları istehsalının azalmasının səbəbi mal-qaranın baş sayının azalması olmuşdur. 01.01.2023-ci il tarixə mal-qaranın baş sayı aşağıdakı cədvəldəki kimidir:

SƏNAYE

2022-ci il ərzində rayonun sənaye təşkilatlarında fiziki şəxslər və ev təsərrüfatlarında  istehsal olunan sənaye məhsulları da daxil olmaqla istehsal olunmuş malların və göstərilmiş xidmətlərin həcmi 76069,2 min manat təşkil etmişdir. İstehsal edilmiş  məhsulun 26922,8 min manatı, 35,4 faizi dövlət sektorunun, 49146,4 min manatı, 64,6  faizi isə qeyri-dövlət sektorunun payına düşür. Ümumi istehsalın 63,7 faizi sənaye məhsulu istehsalının, 36,3 faizi isə sənaye xarakterli xidmətlərin göstərilməsi hesabına  yaradılmışdır. İstehsal edilmiş məhsulun çox hissəsi istehlakçılara göndərilmiş, əvvəlki dövrlərdə yaranmış ehtiyatlar da nəzərə alınmaqla sənaye müəssisələrinin anbarlarında 01 yanvar 2023-cü il tarixinə 11217,9 min manatlıq hazır məhsul qalmışdır. Sənaye  sahəsində məhsul istehsalının seksiyalar üzrə müqayisəsi aşağıdakı diaqramda göstərildiyi kimidir:

Mədənçıxarma sənayesində istehsalın dəyəri 29865,8 min manat olmaqla ümumi məhsul buraxılışının 39,3 faizini təşkil edir. Mədənçıxarma sahəsinin əsas məhsulu olan əmtəəlik bentonit gili istehsalı 147568,0 ton, tikinti daşı istehsalı isə 36515,0  ton, əhəng  daşı tozu istehsalı  32320,4 ton təşkil etmişdir. Emal sənayesinə aid olan müəssisələr tərəfindən 19201,1 min manatlıq məhsul istehsal olunmuş və sənaye xarakterli xidmətlər göstərilmişdir. Bu ümumi sənaye məhsulunun 25,2 faizini təşkil edir. Elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatı sektorunda il ərzində göstərilən xidmətlərin dəyəri 25796,8 min manat təşkil etmişdir. Su təchizatı, tullantıların təmizlənməsi və emalı sektorunda istehsal edilmiş məhsulların il ərzində həcmi 1205,5 min manat təşkil etmişdir. Bu, məhsul istehsalının 1,6 faizini təşkil edir. 2022-ci ildə istehsal olunmuş sənaye məhsullarının natura ifadəsi aşağıdakı kimidir:

2022-ci ildə rayonda müəssisələr tərəfindən 36515,0 ton tikinti daşı istehsal olunub satılmışdır. Əmtəəlik gil istehsalı 147568,0 ton olmuş, 170667,0 ton gil satılmış və 2023-cü ilin yanvar ayının 1-i tarixinə əvvəlki dövrlərdə yaranmış ehtiyatlar da nəzərə alınmaqla 173195,0 ton gil, 1,87 min dekalitr araq qalığı olmuşdur. İl ərzində mebel istehsalı ilə məşğul olan müəssisələr tərəfindən 2122 ədəd yataq mebel dəsti, 2025 ədəd yemək və qonaq otağı üçün mebel istehsal olunub satılmışdır. 2022-ci ildə rayonda 97,0 qvts elektrik enerjisi, 134,7 milyon kub qaz bölüşdürülmüş, 945,8 min kub su istehsal olunub satılmışdır. 2022-ci il  ərzində rayonun sənaye müəssisələrində  muzdlaçalışan işçilərin orta sayı 1248 nəfər olmuşdur ki, bu da ötən illə müqayisədə  136,3 faiz təşkil edir. İşçilərin 365 nəfəri dövlət, 883 nəfəri isə  qeyri-dövlət sektorunda   çalışır. İşçilərin 319 nəfəri mədənçıxarma, 559 nəfəri emal, 208 nəfəri elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatı, 162 nəfəri isə su təchizatı, tullantıların  təmizlənməsi və emalı bölmələrində çalışmışdır. 2022-ci ildə müəssisələrdə işçilərin orta aylıq nominal əməkhaqqı əvvəlki illə müqayisədə 28,4 faiz artaraq 734,3 manat olmuşdur. Orta aylıq əməkhaqqı dövlət sektorunda 619,6 manat, qeyri-dövlət  sektorunda 781,6 manat təşkil etmişdir. Sənaye müəssisələrinə il ərzində 268 nəfər işçi qəbul edilmiş, 380 nəfər işdən azad edilmişdir.  

TİKİNTİ

2022-ci ildə rayonda istifadəyə verilmiş əsas fondların dəyəri 5329,3 min manat olmuşdur. İqtisadi və sosial sahələrin inkişafı üçün bütün maliyyə mənbələrindən 61907,8 min manat vəsait yönəldilmişdir. Ümumi vəsaitin 61286,2 min manatı və ya  99,0 faizi tikinti quraşdırma işlərinə sərf edilmişdir.  

Əsas kapitala yönəldilən investisiya

min manatla                                                                                       

İl ərzində 116 fərdi yaşayış evi tikilib istifadəyə verilmişdir ki, bundan 51-i kənd yerindədir. Yaşayış evlərinin ümumi sahəsi 18460,0 kv/m, yaşayış sahəsi isə 11076,0 kv/m təşkil etmişdir. İstifadəyə verilmiş yaşayış evlərinin dəyəri 4615,0 min manatdır.    

Tikinti quraşdırma işləri

min manatla                                                         

Tikinti müəssisələri tərəfindən görülən inşaat işlərinin həcmi 2230,1 min manat olmuşdur ki, bu da ötən illə müqayisədə müqayisəli qiymətlərlə 89,3 faiz təşkil edir. 2022-ci ildə tikinti sektorunda işləyən işçilərin orta sayı 130 nəfər olmuş, orta aylıq nominal əməkhaqqı 503,6 manat təşkil etmişdir. 

TİCARƏT

2022-ci ildə rayonda 36 ticarət müəssisəsi, 180 ticarət yerinə malik kənd təsərrüfatı məhsulları bazarı və hüquqi şəxs yaratmadan fərdi sahibkarlıqla məşğul olan fiziki  şəxslər ticarət fəaliyyəti göstərmişdir. Araşdırılan dövr ərzində istehlakçıların tələbatlarının ödənilməsi məqsədilə rayonun istehlak bazarında əhaliyə 264740,0 min manatlıq istehlak malları satılmışdır. İstehlak mallarının içərisində ərzaq malları 58,3 faizlə üstünlük təşkil etmişdir. Pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin fiziki həcm indeksi 100,3  faiz olmuşdur.

2022-ci ildə pərakəndə əmtəə dövriyyəsi

min manatla                                                                                 

Pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin quruluşu

Rayonda pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin ümumi həcmi 264740,0 min manat olmuşdur. Pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin 22,2 faizi hüquqi şəxslərin, 61,9 faizi kənd təsərrüfatı bazarının, əşya və qarışıq mallar yarmarkasının, 15,9 faizi hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıqla məşğul olan fiziki şəxslərin payına düşür. İl ərzində rayon əhalisinin hər bir nəfəri tərəfindən ticarət şəbəkələrindən 2655,58 manatlıq istehlak malları alınmışdır.  

ÖDƏNİŞLİ XİDMƏT VƏ İCTİMAİ İAŞƏ

2022-ci il ərzində Qazax rayon əhalisinə 30620,0 min manatlıq və ya əvvəlki illə müqayisədə faktiki qiymətlərlə 6,0 faiz çox pullu xidmət göstərilmişdir. Ümumi ödənişli xidmətin 42,4 faizi (12973,0 min manat) hüquqi şəxslər, 57,6 faizi (17647,0 min manatı) hüquqi şəxs yaratmadan pullu xidmət göstərən fiziki şəxslər tərəfindən təşkil olunmuşdur. Ödənişli xidmətlərin həcmi aşağıdakı cədvəldə göstərildiyi kimi olmuşdur. min manatla

Ilkin hesablamalara əsasən hesabat dövründə xidmət müəssisələri hər bir rayon sakininə orta hesabla 308,4 manat və ya ötən illə müqayisədə 44,4 manat, yəni 16,8 faiz çox müxtəlif növ ödənişli xidmətlər göstərmişdir. Əhaliyə göstərilən ödənişli xidmətlərin 12,7 faizini (3900,0 min manat) məişət xidməti, 10,6 faizini (3260,0 min manat) iaşə dövriyyəsi təşkil etmişdir. Məişət və iaşə xidmətləri fiziki şəxslərin payına düşür.

NƏQLİYYAT

2022-ci il ərzində nəqliyyat müəssisələri və fiziki şəxslər tərəfindən məhsul buraxılışının həcmi 9144,0 min manat olmuşdur ki, bu da ümumi məhsul buraxılışının 2,5 faizini təşkil edir.

min manatla                                                                                                       

Məhsul buraxılışı ötən illə müqayisədə 17,6 faiz, və ya 1544,0 min manat artmışdır. Yük  daşınmasının həcmi 1281,0 min ton olmuş, bu da ötən illə müqayisədə 13,1 faiz  çoxdur. İl ərzində 11922,0 min nəfər sərnişin daşınmışdır ki, bu da keçən illə  müqayisədə 26,8 faiz çoxdur.

min manatla                                                                                                         

2022-ci ildə nəqliyyat və anbar təsərrüfatı sektorunda işçilərin orta sayı 327 nəfər olmuş, orta aylıq nominal əməkhaqqı  25,1 faiz artaraq 989,4 manat təşkil etmişdir. 

RABİTƏ

2022-ci ildə rabitə sektorunda məhsul buraxılışının faktiki qiymətlərlə həcmi ötən illə müqayisədə 11,7 faiz artaraq 2114,9 min manat təşkil etmişdir.

min manatla                                                                                                            

Göstərilmiş rabitə xidmətləri içərisində şəhərlərarası və beynəlxalq telefon rabitəsi 2,6 faiz, şəhər telefon rabitəsi 11,3 faiz, kənd telefon rabitəsi 24,7 faiz, internet xidməti isə 61,4 faiz təşkil etmişdir. 01 yanvar 2023-cü il tarixə rayonda 12892 internet abunəçisi olmuşdur. İl ərzində internet qoşulmalarının sayı 438 olmuşdur. Araşdırılan dövr ərzində göndərilən sadə və sifarişli məktub, banderolların sayı 25830 ədəd, daxil olanların sayı isə 56110 ədəd olmuşdur. Poçt müəssisələri tərəfindən 1335 ədəd poçt bağlaması göndərilmişdir. Daxil olan bağlamaların sayı 9262 olmuşdur. 

ƏMƏK BAZARI

01 yanvar 2023-cü il tarixə rayonda ilkin hesablamalara əsasən muzdla işləyənlərin sayı 10750 nəfər olmuşdur. Muzdla işləyənlərin 4309 nəfəri maddi istehsal sahələrində, 6441 nəfəri isə xidmət sahələrində çalışır. Mülkiyyət növləri üzrə muzdla işləyən  işçilərin  62,5 faizi dövlət, 37,5 faizi qeyri-dövlət mülkiyyətinə məxsus subyektlərdir. İqtisadi fəaliyyət növlərinə uyğun olaraq muzdla işləyən işçilərin 424 nəfəri, 4,0 faizi   kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq, 1248 nəfəri, 11,6 faizi sənaye, 130 nəfəri, 1,2 faizi  tikinti, 2506 nəfəri, 23,3 faizi topdan və pərakəndə ticarət, avtomobillərin və motosikletlərin təmiri, 327 nəfəri, 3,0 faizi nəqliyyat və anbar təsərrüfatı, 123 nəfəri, 1,1 faizi informasiya və rabitə,104 nəfəri 1,0 faizi maliyyə və sığorta fəaliyyəti, 612 nəfəri, 5,7 faizi dövlət idarəetməsi və müdafiə; icbari sosial  təminat, 3116 nəfəri, 29,0 faizi təhsil, 1300 nəfəri, 12,1 faizi əhaliyə səhiyyə və sosial xidmətlərin göstərilməsi, 860 nəfəri, 8,0 faizi digər xidmət sahələrində çalışmışdır. 

Muzdla işləyənlərin strukturu

2022-ci ildə rayonun iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin orta aylıq nominal əməkhaqqı 2021-ci ilə nisbətən 16,8 faiz artaraq 560,7 manat təşkil etmişdir. Dövlət müəssisələrində çalışanların əməkhaqqları 582,9 manat, özəl müəssisələrdə çalışanların əməkhaqqları isə 523,5 manat olmuşdur. Mədənçıxarma sənayesində, maliyyə və sığorta fəaliyyəti sahəsində orta aylıq nominal əməkhaqqı rayon üzrə orta göstəricidən yüksək olmuşdur. 01 oktyabr 2022-ci il tarixə rayonda iqtisadi fəal əhalinin sayı 58938 nəfər, məşğul əhalinin sayı 56002 nəfər, işsiz əhalinin sayı isə 2936 nəfərdir. 2022-ci ildə 25 yeni müəssisə, 1260 nəfər fiziki şəxs qeydiyyatdan keçmiş, il ərzində 135 yeni iş yeri açılmışdır.

Faiq PAŞAYEV,

Qazax Rayon Statistika İdarəsinin rəisi