İnsanlıq adına qara ləkə - Xocalı faciəsi

“Qarı” düşmən dost olmaz. “Kitabi Dədə Qorqud“ - qara donlu kafirlər haqqında azərbaycanlılara hələ 1300 il bundan əvvəl xəbərdarlıq etmişdi.

XI əsdə yaşamış, dünyanın isti-soyuğunu görmüş, acı-şirinini dadmış, çarpışmalar, çəkişmələr şahidi və iştirakçısı olmuş qoca bir atanın – Ziyarilər xanədanının son hökmdarı Unisürülməali Keykanusun öz oğluna yazdığı vəsiyyət və nəsihət kitabı olan “Qobusnamə”də deyilir: “erməni bədfel, kündəbədən, oğru, gözügötürməyən, bir ayağı qaçmaqda olan, əmrə baxmayan, yersiz hay-küy salan, vəfasız, riyakar, söyüş sevən, ürəyi xıltlı, ağasına düşmənçilik edəndir. Ümumiyyətlə, onlar başdan-ayağa müsbətdən çox mənfiyə yaxındırlar”.

A.S.Puşkin onlar haqqında qısa lakonik bir tərif vermişdir: ”Sən riyakarsan, sən ikiüzlüsən... çünki sən ermənisən”.

XIX əsrin əvvəllərində Qafqaza səfər edən dahi fransız yazıçısı A.Düma ermənilər haqqında deyirdi: ”...Var dövlətlərini gizlətməyi üstün tutmuşlar, fikir və duyğularını gizli saxlayan, hiyləgər, kələkbaz adamlara çevrilmişlər... Azərbaycanlı ilə isə bir şey barədə sövdələşəndə ondan imzalanmış sənəd tələb etməyə ehtiyac yoxdur. Söz verdi, qurtardı”.

Çox təəssüflər olsun ki, xalqımızın taleyinə də belə mənfur xislətə malik olan bir xalqla qonşu olmaq qisməti yazılmışdır. Bu bədxah qonşuların əlindən həmvətənlərimin başı çox müsibətlər çəkmiş, hüquqları tapdalanmış və bu yaramaz hərəkətlər mərhələ-mərhələ təkrar olunmuşdur.

Acizanə, yazıq görkəmləri ilə özlərini azərbaycanlılara yazıq, əzabkeş xalq kimi tanıdan bu insanlar vaxtilə torpaqlarımızda hissə-hissə sığınacaq tapmış, sonralar isə ”Ayağıma yer edim, gör sənə nə eyləyim” prinsipi ilə yaşayaraq məskunlaşdıqları torpaqları özününküləşdirmək iddiasına düşmüşlər. Dağlıq Qarabağı müvəqqəti olaraq öz qara pəncələrinə keçirdikdən sonra ətraflara da əl atmağa başladılar. Tarix boyu Azərbaycan xalqı çətin sınaqlarla qarşı-qarşıya gəlmişdir. Bu sınaqlara mərdliklə sinə gərən xalqım bəzən uğursuzluqlara da uğramışdır. Əslində bunlara uğursuzluq demək, məncə çox ağır günah olar. Bunlar uğursuzluq deyil, faciədir, insanın insan qanına susaması kimi dəhşətli faktlardır.

Həyatda hər kəsə yaşamaq hüququ, azadlıq və təbii sərvətlərdən istifadə etmək hüququ verilmişdir. Allah Azərbaycandan heç bir neməti, təbii sərvətləri, gözəllikləri əsirgəməmişdir. Başı dumanlı Azərbaycanımın azadlığı da, gözəlliyi də özünə qənim kəsilmişdir. Tarixin müəyyən mərhələlərində əsarət altında, satqın, vicdansız insanların hakimiyyəti altında olduğumuzdan Allahın bizə verdiyi nemətlərin qədrini bilməmişik. Dostu-düşməndən ayıran zaman təzyiqlərə məruz qalmışıq. Oyandıqda isə çox gec olmuşdur. Artıq torpaqlarımızın bir hissəsi alınmış, soydaşlarımız didərgin salınmış, tariximiz qanlı səhifələrlə dolmuşdur. Bu səhifələri vərəqlədikcə Xocalı fəryadının sədaları qəlbləri göynədir, ürəkləri sızladır. İlahi, insan nə qədər quduzlaşar, nə qədər günahsız qanlar axıdarmış?! Hələ xalqımın gözlərində yaş qurumamışdı. “20 Yanvar”ın günahsız qurbanlarının, Qarakənd səmasında düşmən gülləsinə tuş gələn say-seçmə oğulların faciəsini yaşayan xalqımızın qəlbində daha bir dərin yara açıldı. Xocalının taleyi də Xocavəndinkinə bənzədi.

1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalının adı Ermənistanın Azərbaycana qarşı ədalətsiz müharibəsinin qanlı səlnaməsinə daxil oldu. Hər şeydən bixəbər xocalılar nə biləydilər ki, Xocalı şəhəri də qara siyahıya düşüb və onu əldə etmək üçün düşmən hər cür ağılasığmaz cinayətlər törədəcək. O gün Azərbaycan xalqının ən faciəli günlərindən biri oldu. O gecə ağılasığmaz dəhşətlər yaşandı.

1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalıda öz dəhşətləri ilə dünyanı heyrətə gətirən, tarixin yaddaşına qanla hopmuş Xatın, Xirosima, Nakasaki, Sonqmi kimi faciələri öz dəhşətləri ilə geridə qoyan bir faciə baş verdi. O gecə “Böyük Ermənistan” xülyasina düşən ermənilər Xocalıda misli-bərabəri olmayan bir soyqırım törətdilər. Bu, bir terror aktı idi. Biz o gecənin şahidi olsaq da, o dəhşəti ifadə etməyə sözlərin gücü çatmır. Ancaq hadisələri ifadə etdikcə, düşmənə nifrətimiz çoxalır. O gecə saat 17 radələrində Xocalının göyləri top atəşindən qara, yerləri isə qan rənginə boyandı. Qəfil hücumdan pərən-pərən olmuş, gülləyə, mərmi yağışına tuş gəlmiş insanların harayı, fəryadı göyə bülənd oldu. Fəqət bu iniltilər, nalələr insanlıqdan çıxmış, quduzlaşmış ermənilərə (mən bu fəlakəti törədənlərə insan deyə bilmirəm) təsir etmədi. Ağabəyim ağanın, Xurşidbanu Natəvanın vətəni göylərində dolaşan nigaran ruhları da bu faciədən dəhşətə gəldi. Görəsən bu qorxulu yuxumu idi? Ya doğrudanmı düşmən bu qədər quduzlaşarmış? Həmin gecə erməni quldurları Rusiya imperyasının Xankəndində yerləşən 366-cı motoatıcı alayı bölmələrinin iştirakı ilə Xocalını gülləbaran etdilər. O gecə 7 min əli silahsız, özü günahsız əhalinin taleyinə qara bulud çökdü. 7 min əhalinin 613 nəfəri vəhşicəsinə qətlə yetirildi. 1275 nəfər əsir götürüldü. 1000 nəfərdən artıq günahsız insan düşmən gülləsinə tuş gəldi. 83 nəfər uşaq, 106 nəfər qadın, 70 nəfər qoca, 76 nəfər yeniyetmə qız və oğlan, 278 nəfər cavan oğlan və qızın həyatına son qoyuldu. Minlərlə insanın Tanrı vergisi, tale yazısı olan ömür-gün payını yarıda qoyan cəlladların qəlbində tanrı qorxusu yoxdurmu, Allahım! Güllə yağışına tutulan o gecənin ah nalələri daşı, torpağı da ağlatdı. Daş qəlbli canilər isə insani hisslərdən qat-qat uzaqlarda idilər.

Meşələr quduzlaşmış canlılardan qaçan insanlar üçün son sığınacaq oldu. Kimi yolda dondu, kimi güllələndi, kimi isə itgin düşdü. Son sığınacaq olan ağacların gövdəsinə insan qanından naxışlar vuruldu. Xocalının taleyi bax beləcə ən ağılasığmaz işgəncələrlə ermənilərin əllərinə tapşırıldı. Əhaliyə amansızcasına divan tutmuş, şəhəri yerlə yeksan etmiş ermənilər heç kəsə, qocaya, qadına rəhm etmədilər. İnsan nalələri, ah-vay səsləri, iniltilər, haraylar, imdad çağırışları onların vicdanlarını rahatsız etmədi. Əksinə, insanları öldürməklə kifayətlənməyən ermənilər bu zavallılara qeyri-insani cəza üsulları ilə də əziyyət verdilər. Öldürməklə ürəkləri soyumayan kafirlər insan cəsədləri üzərində əməliyyat apardılar, ölülərin burnunu kəsdilər, gözlərini çıxardılar, başlarının dərisini soydular, bədən üzvlərini parça-parça etdilər.

Bu günahsız əhaliyə heç kəsin köməyi olmadı. O gecənin dəhşətlərini anlatmaq üçün sözlər yetməz. Bircə faktı yada salmaq istəyirəm. Meşələrə pənah aparan insanlar orada da amansız ermənilərin puskusuna rast gəlir, ya güllələnir, ya da əsir alınırdılar. O ayazlı, şaxtalı gecədə çöllərə səpələnən insanları quduz it kimi axtarıb tapır və amansızcasına qətlə yetirirdilər. Öz yaxınları ilə birgə meşəyə qaçan və hərisliklə meşələri gəzərək insan ovuna çıxmış düşməni duyuq salmasın deyə ağlayan körpəsini öz əli ilə boğan və yenidən qoynuna basaraq qaçan anada nə qədər böyük fədakarlıq varmış İlahi? Çox böyük çətinliklə yırtıcıların pəncəsindən qurtaran zaman övladını torpağa tapşırmaq istəyən ana üçün möcüzə baş verir. Uca Tanrının möcüzəsi, Tanrı sevinci, tale qisməti. Körpə sağ qalmışdı.

Ermənilərin ən çox sevdiyi ideoloqlardan biri olan Zori Balayan “Ruhumuzun dirçəlişi” adlı kitabında Xocalıda törətdikləri soyqrım haqqında yazır: ”Biz Xaçaturla ələ keçirdiyimiz evə girərkən 13 yaşlı bir türk uşağını pəncərəyə mismarlamışdılar. Türk uşağı çox səs-küy salmasın deyə, Xaçatur uşağın anasının kəsilmiş döşünü onun ağzına soxdu. Daha sonra 13 yaşındakı türkün başından, sinəsindən və qarnından dərisini soydum. Saata baxdım, türk uşağı 7 dəqiqə sonra qan itirərək dünyasını dəyişdi. Ruhum sevincdən qürurlandı. Xaçatur daha sonra ölmüş türk uşağının cəsədini hissə-hissə doğradı və bu türklə eyni kökdən olan itlərə atdı”.

Daha bir erməni müəllif, David Xerdiyan “Xaç uğrunda“ kitabında fəxrlə xatırlayır: ”Səhərin soyuğunda biz Daşbulaq yaxınlığındakı bataqlıqdan keçmək üçün ölülərdən körpü düzəltməli olduq. Mən ölülərin üstünə getmək istəmədim. Buna görə podpolkovnik Ohanyan mənə bildirdi ki, qorxmayım. Mən ayağımı 9-11 yaşlı qız meydinin sinəsinə basıb addımlamağa başladım. Mənim ayaqlarım və şalvarım qan içində idi. Və mən beləcə 1200 meydin üstündən keçdim”.

Bəli, bu da erməni etirafı, bu da erməninin öz əli ilə yazdığı erməni xisləti. Bu sətirləri oxuyan zaman insanın damarlarında qanı belə donur. Erməni isə bununla fəxr edir, törətdiyi cinayət haqqında hətta kitab belə yazaraq öz iç üzünü, öz nasisit fikirlərini bütün dünyaya bildirir. Bütün dünya isə bu vəhşiliyə, bu vandalizmə göz yumaraq etiraz belə etmir, susur.

Yaxşı ki, xalqımızın igid, ölümün gözlərinə dik baxa bilən qorxmaz oğulları var. Reportyor Çingiz Mustafayev o gecəni tarixin salnaməsinə yazmaq, bütün dünyaya erməni təcavüzünün dəhşətlərinin nəticələrini bəyan etmək və hər bir Azərbaycan vətəndaşının yaddaşına bu faciəni əbədi yazmaq üçün faciə zonasına yollandı. Hönkürtü içində lentə köçürülən kadrları həyacansız izləmək mümkün deyil. Çingiz Mustafayevin fədakarlığı sayəsində xarici jurnalistlər də baş verən faciə yerinə getmiş, cinayəti öz gözləri ilə görmüşlər.

“Bütövlükdə Azərbaycan xalqına yönəldilmiş Xocalı soyqrımı öz ağılasığmaz qəddarlığı, qeyri-insani cəza üsulları ilə bəşər tarixində tayı-bərabəri olmayan bir vəhşilik aktıdır. Bu soyqrımı, eyni zamanda bütün bəşəriyyətə qarşı tarixi bir cinayyətdir” deyən ulu öndərimiz, Azərbaycanın mərd oğlu H.Əliyevin fərmanı ilə hər il fevralın 26-sı saat 17.00-da sükut dəqiqəsi elan edilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev 1 mart 1994-cü ildə bu haqda xüsusi Fərman vermişdir. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin Qərarı ilə 26 fevral "Xocalı soyqırımı və milli matəm günü" elan olunmuş, bu barədə bütün beynəlxalq təşkilatlara məlumat verilmişdir.

25 fevral 1997-ci ildə "Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə sükut dəqiqəsi elan edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidenti Heydər Əliyev tərəfindən Fərman verilmişdir. Hər il 26 fevralda ölkə başçısı "Xocalı Soyqırımı" ilə əlaqədar xalqa müraciət edir.

Deyirlər qisas qiyamətə qalmaz. Biz azərbaycanlılar da bu günün gələcəyinə öz varlığımız kimi inanırıq. Boğulmuş körpəyə yenidən həyat verən Tanrı möcüzəsi yenə baş verəcək. Haqq-ədalət bərqərar olacaq. Axı, həqiqəti axar suya bənzədiblər babalarımız. Gec-tez o gün gələcək. Artıq o yola aparan izlər açılmaqdadır.

İstifadə olunan ədəbiyyat:
1) ”Kitabi Dədə Qorqud” Azərbaycan dövlət nəşriyyatı. Bakı 1962.
2) ”Qabusnamə” Azərbaycan Elmlər Akademiyası. Bakı 1963.
3) Aleksandr Düma “Qafqaz səfəri” Bakı Yazıçı 1985.
4) Zori Balayan “Ruhumuzun dirçəlişi”
5) David Xerdiyan “Xaç uğrunda “
6) Google az. Xocalı soyqırımı.
e- resurslar: Google Khojaly massacre.

http://www.human.az http://chodschali.de/ http://www.justiceforkhojaly.org/ http://www.khojaly.net/ http://www.khojaly.org.az/ http://www.azerigenocide.org/

“Old enemy will never be friend again,” Dada Gorgud warned us 1300 years ago to defend ourselves and motherland from black dressed gaurs-Armenians.

The last 11th century ruler of Ziyarilar Keykanus witnessed and participated in many battles, the old father wrote to his son as an admonition and testament in his book “Gobusnameh.”

“Armenians, louts, thieves, enviers, always moving, not obeying, the law, making nose, unfair, dishonest, hypocrite, to their ruler. In common they are always from positive to negative.”

The great military leader Temur the Lame said: “I will completely annihilate the Armenians but the further generation would blame me. I didn’t annihilate all of them because I wanted the world to know how worst, scoundrel the Armenians are”.

In the beginning of the 19th century the great French writer Aleixandre Dumas wrote in his book “A visit to The Caucasus,”

“…They always keep their possessesions,their ideas, their feelings and this way they have become tricksters, frauds” “The promise of Azeris is as a signed contract. If they promisesomething, that’s all.”

Unfortunately our nation has to live asneighborswith Armenia-a nation of repeated human rights violators.

They seepoor, hardworking Azerbaijani people and want what they have. Always wanting more and more even after obtaining Garabagh,they began to occupy more territories.

History can tell thatAzerbaijanis have endured and overcome many difficulties. But now the Azeri people are facing more challenges and tragedies due to the blood lust of men. Every man has a right to life, freedom,and nature. Azerbaijan’s God-given natural resources includethe beauty of nature, good climate, and the warmth of the Sun. The foggy mountains, the freedom and the beauty of Azerbaijan are the destroyers of herself.

The history of our people has included stages of rule under hypocritical, dishonest rulers. We have at times mismanaged the blessings that God gave us. When we wanted to choose our friends or enemies we always were exerted pressure.

It was late when we finally awoke. Most of our territories were captured. Most of our countrymen were displaced. And our history was filled with bloody pages. When we turn over these pages, the screams of Khojaly cause our souls, hearts, and minds to ache. Oh, my God, how men can be so rabid, furious, wild? How can they be such deadly enemies? How can they shed the blood of the innocent!?

Azerbaijan people had just witnessed the Armenians’ violence and mercilessness. The tears haven’t dried yet after the death of distinguished men of Azerbaijan in Garakend sky. They have left a deep wound in our hearts. And the fate of Khojalyis similar to Khojavand.

The Armenian government wanted to annex Daghlig Garabagh despite international law, and this action demonstrates the readiness to resort to any kind of crime and barbarism for the sake of its ideology. The Khojaly genocide - the tragedy of the 20th century - was a result of this aggressive and criminal policy. This tragedy was one of the most serious crimes not only against the people of Azerbaijan, but humanity as a whole. The Khojaly genocide is comparable to the genocides in Khatin, Hiroshima, Nagasaki and Songmi. On midnight from February 25th to 26th 1992 the military forces of the Republic of Armenia and illegal armed militias of the local Armenians in Daglig Garabagh committed an act of genocide against Azeri people in Khojaly. The armed aggression of the Republic of Armenia against the Azerbaijani Republic pursuant to its policy of violent acquisition of territory and its plans to establish a "Greater Armenia" has resulted in gross and flagrant violations of human rights, which fall within the category of crimes against humanity. Why did Armenians pick Khojaly? On one hand there was the strategic liquidation of Azerbaijani residents who posed a hindrance to the acquisition of the mountainous part of Dagligh-Karabakh. On the other hand there was the razing of Khojaly to the ground, because Khojaly was an inhabited place, which reflected the history and traditions of Azerbaijan since the ancient times.

The city was rubbed off the face of the earth. Fifty-six people were brutally killed. They had been burned alive and beheaded. Their faces were skinned. Even the eyes of infants were gouged out, while the bellies of pregnant women had been sliced upon with bayonets. Forbidden bullets of 5,45 caliber and chemical weapons were used in Khojaly during the attack. All these facts serving as the evidence of genocidethat Armenia committed against civil people, in violationof Geneva Conventionprotocols concerning the rules of war.

On that night, the blackened Khojaly sky, filled with the anguish of our loved ones,stood in stark contrast to thereddened earth.The anxious sprits of Agabeyim, Khurshudbanu Natavan were terrified about that tragedy. Armenian occupation forces together with the 366th infantry regiment of Soviet troops stationed in Khankendi fired on the Azerbaijani town of Khojaly that had been under siege for months; within one night the town was razed to the ground. Some 613 people were killed, including 63 children, 106 women and 70 old men. A total of 1,000 civilians were disabled during the genocide. Eight families were annihilated, 130 children lost one parent and 25 lost both. Additionally, 1,275 innocent residents were taken hostage, while the fate of 150 remains unknown.

Oh my God! On that day all my country wept—even the stones. But stone-hearted murderers were so far removed from humanity. The forests were full of refugees.

Some froze to their deaths. Some were killed. Some were eaten by hungry wolves. Their last shelter-the trunks of the trees-were dyed red.

I want to remember one fact. Among the refugees in the forest there was a woman with a 6-monthold baby. The baby was crying. Mother didn’t want the Armenians to know their place. She throttled her baby and hid it, wrapped in her shawl. After they escaped from the enemy she wanted to bury the child. A miracle of God occurred. The baby was alive!

One participant of the Garabagh war, a prominent and distinguished Armenian writer, publicist, and doctor, Zori Balayan, wrote in his book “Revival of Our Soul. We nailed up a thirteen-year- old boy over the window. In order not to make much noise Khachatur cut his mother’s breast and poked it into his mouth… then I skinned this Turkish boy from head to his stomach. I looked at my watch, Seven minutes passed and he died after losing blood. My soul was full of joy…Then Khachatur cut him into pieces and threw the pieces to the Turkish dogs”.

Another Armenian author Daud Kheyriyan wrote in the book “For the Sake of Cross”, Sometimes we happened to march on dead bodies. In order to cross a swamp near Dashbulag, we have paved a road composed of dead bodies. I refused to march on dead bodies. Then colonel Oganyan ordered me not to be afraid. It is one of our military laws. I have pressed my one foot onto the breast of a wounded girl aged 9 or 10 years and marched… My legs, my photo camera were in blood… the Armenian group – Gaflan (dealing with burning of dead bodies) have collected 100 dead bodies of Turks and burned them in a place located one kilometer from Khojaly to the West on March 2… I saw a girl aged 10 with wounded hands and head lying in the last truck. Her face was already blue. However, she was still alive despite hunger, cold, and her wounds. She had a little breath. I cannot forget her eyes striving with death… Suddenly a soldier called Tigranyan took that body and thrown it on other dead bodies… Then they have burned dead bodies. It seemed to me that someone was crying in the fire between dead bodies… After all, I could not go further. However, I wanted to see Shusha… I returned. And they continued their battles for the sake of Cross….”

It was such a dreadful genocide that it was impossible to look at the crops.But we have courage journalists such as Chingiz Mustafayev who recorded the bodies after the Khojaly Massacre. The brave sons of Azerbaijan such as Alif Hajiyev, Fakraddin Mussayev, Mashallah Abbasov, and Agil Guliyev will live on in our hearts forever. They flew briefly to the region by helicopter, and brought back dead bodies. They said shooting by Armenians has prevented them from retrieving more bodies.The New York Times, Tuesday, 3 March 1992 MASSACRE ВУ ARMENIANS Aghdam, Azerbaijan, March 2 (Reuters) - Fresh evidence emerged today of а massacre of civilians by Armenian militants in Daghlig Garabagh, а predominantly Armenian enclave of Azerbaijan.

"Sunday Times" newspaper (London), March 1, 1992: "Armenian soldiers annihilated the hundred families”.

"The Khojali genocide with its inconceivable cruelty and inhuman punitive methods, was completely targeted against the people of Azerbaijan and represents a barbarian act in the history of humankind. At the same time, this genocide was a historical crime against humanity,"said the great son of our nation,Heydar Aliyev. The history won’t forget.Тhe Parliament of Azerbaijan declared February 26 as the "Day of Khojaly genocide". Every year at 5 р.m. on February 26 people of Azerbaijan revere the memory of the Khojaly victims by holding one minute of silence.

The crime should not remain without punishment. Armenian military-political aggression must be condemned by the global community. International organizations and parliaments of the world states must give political-legal appraisal of the Khojali genocide - military crime, committed by the Armenian Republic in the Azerbaijan territories. The dead cannot cry out for justice; it is a duty of the living to do so for them. The parliaments of several world countries made decisions recognizing the Khojaly genocide. The required 100,000 people signed the petition on recognition of Khojaly tragedy posted on White House's official website.

When we look at the world’s map Azerbaijan looks like a little eagle. But it has as great place as the world in the hearts of Azerbaijanis and Azerbaijanlovers. It is our duty to tell the truth about Khojaly everywhere. Last year when I was in France for summer school for teachers, we were 27 in our group and I showed Azerbaijan in the map and toldthem about our culture, history, tradition, and of course about Garabagh. Some of them heard about it for the first time.

Our country has adopted new educational laws. All the subjects integrated one another and the life. Now teachers try to teach children in many ways but the aim is unique-to grow a wise generation. A smart person makes mistakes and while correcting hid before this. But one evaluates the occurrences beforehand, synthesizes them, and creates anew in a life careful not to repeat the mistakes. As a teacher of foreign language I can’t show the photos of whatArmenian savages did. If they see blood and death the little ones will grow as aggressors. Completely different from the Armenians (when an Armenian kid kills a fly he says: “Mother I’ve killed one Turks”.) We want to grow our future generation to be more intelligent, talented, educated, cultured, and knowledgeable ofall the history and geography of Azerbaijan, and to be able to express their knowledge in a foreignlanguage. I think in this way we can take back our occupied territories in a political way. I believe it surely.

Bibliography:
1. ”Kitabi Dede Gorgud” Azerbaijan print house. Bakı 1962.
2. ”Qabusnameh” Azerbaijan Academy of Sciences. Baki 1963.
3. Aleksandr Düma “A visit to the Coucasus” Bakı Writer 1985.
4. Zori Balayan “Reveal of Our Soul”
5. David Kherdiyan “For the sake of Cross”
6. The New York Times, Tuesday, 3 March 1992 MASSACRE ВУ ARMENIANS
7. Sunday Times" newspaper (London), March 1, 1992
E- resourses: Google Khojaly massacre.

http://www.human.az http://chodschali.de/ http://www.justiceforkhojaly.org/ http://www.khojaly.net/ http://www.khojaly.org.az/

Tahire Khasmammadova
English teacher of school no:3 named I.Gayibov Gazakh region.