Vətənə xidmət hər bir vətəndaşın borcudur
Həqiqi
beynəlmiləlçilik və sülhsevər siyasəti ilə dünya ölkələrinə nümunə olan
Azərbaycan Respublikasında müstəqilliyimizin qorunması və ermənilərin elan
olunmamış müharibə nəticəsində işğal etdikləri torpaqlarımızın geri qaytarılıb
ərazi bütövlüyümüzün bərpasının əsas təminatlarından biri kimi sivil və güclü
Milli Ordunun yaradılması dövlət quruculuğunun prioritet istiqamətlərindən biri
kimi müəyyən edilərək bu sahədə mühüm nailiyyətlər əldə edilmişdir. Belə ki, xalqımızın
ümummilli lideri Heydər Əliyevin uğurlu dövlətçilik siyasəti nəticəsində
yaradılmış və hazırda ölkə Prezidenti, cənab İlham Əliyevin diqqət və qayğısı
ilə hərtərəfli inkişaf edən Milli Ordumuz regionun ən güclü ordusuna çevrilərək
digər ölkələrin ordularına nümunə kimi göstərilən ordu halına gəlmişdir. Bu, dövlət
rəhbərinin iradəsi əsasında Milli Ordumuzun döyüş qabiliyyəti və maddi-texniki
təminatı ilə yanaşı, müvafiq qanunvericiliyin də müasir standartlar
səviyyəsində qurulması nəticəsində olmuşdur. Vətənin
müdafiəsini qanunla müəyyən edilmiş vəzifədən əlavə, özünə mənəvi borc bilən
əksər vətəndaşlarımız ordu sıralarında hərbi xidmət keçməklə, bu vəzifəni
layiqincə yerinə yetirirlər. Bununla belə, çağırışdan boyun qaçıran çağırış
yaşlı vətəndaşların prokurorluq, hüquq-mühafizə və icra orqanlarının Azərbaycan
Respublikası Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti ilə
əlaqəli fəaliyyəti nəticəsində müəyyən edilərək hərbi xidmətə göndərilməsi
təmin olunsa da, bu sahədə neqativ hallar tam aradan qaldırılmamışdır. Belə ki,
çağırış yaşına çatmış vətəndaşların müxtəlif məqsədlərlə xarici ölkələrə
gedərək hərbi xidmətdən yayınma halları hələ də aktual problemlərdən biri
olaraq qalmaqdadır. Bu sahədə
görülməli olan vacib profilaktik tədbirlərdən biri də vətəndaşların hüquqi
maarifləndirilməsidir. Hazırda qüvvədə olan hərbi xidmətə çağırış və hərbi
xidmət üzrə qanunvericilik müasir standartlar səviyyəsində olmaqla, hərbi
xidmətə çağırış və hərbi xidmət üzrə münasibətləri ətraflı tənzimləyir və
qanunvericiliyin pozulmasına görə ən ciddi məsuliyyət tədbirləri nəzərdə tutur. Bu
istiqamətdə əsas institusional norma Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyasının 76-cı maddəsidir. Həmin maddəyə əsasən, Vətəni müdafiə hər
bir vətəndaşın borcudur. Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi
xidmət keçirlər. Bununla belə Ali Qanunumuz vətəndaşların digər maddələrdə
təsbit olunmuş hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi baxımından yalnız bir əsasla
hərbi xidmət keçilməsini məhdudlaşdırmışdır. Belə ki, həmin maddənin ikinci
hissəsində göstərilmişdir ki, vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə
ziddirsə, qanunla müəyyən edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ
xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. Hərbi
xidmətə çağırış və hərbi xidmət üzrə əsas sahəvi normativ-hüquqi akt "Hərbi
vəzifə və hərbi xidmət haqqında” Azərbaycan Respublikasının 23 dekabr 2011-ci
il tarixli Qanunudur. Sözügedən qanun qəbul edildiyi gündən hazıradək daim
təkmilləşdirilərək 36 dəyişiklik və əlavələr edilməklə, müasir dövrün
tələblərinə uyğunlaşdırılmışdır. Qanunda sözügedən sahə üzrə münasibətləri
ətraflı tənzimləməklə, həm vətəndaşlar, həm Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik
və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti, həm də digər dövlət və
qeyri-dövlət orqanları, vəzifəli şəxslər üçün bir sıra hüquq və vəzifələr
müəyyənləşdirilmişdir. Belə ki,
preambulaya əsasən, qanun Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 94-cü
maddəsinin 1-ci hissəsinin 18-ci bəndinə uyğun olaraq Azərbaycan
Respublikasının Silahlı Qüvvələrinə və hərbi xidmət nəzərdə tutulmuş digər
dövlət orqanlarına (dövlət orqanlarının strukturuna daxil olan qurumlara)
həvalə edilmiş vəzifələrin yerinə yetirilməsi sahəsində hərbi vəzifənin və
hərbi xidmətkeçmənin hüquqi tənzimlənməsi qaydalarını müəyyən edir. Həmin
Qanunun 2-ci maddəsinə əsasən, hərbi vəzifə qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş
qaydada Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hərbi qeydiyyatı,
çağırışaqədərki hazırlığı, hərbi xidmətə çağırışı, çağırış üzrə və könüllü
hərbi xidmət keçməsi, ehtiyatda olması, toplanışlara çağırışı və toplanış
keçməsi, səfərbərlik üzrə vəzifələrin yerinə yetirilməsi, hərbi uçot Azərbaycan
Respublikasının Silahlı Qüvvələrini şəxsi heyətlə komplektləşdirmək
məqsədilə çağırışçıların və hərbi vəzifəlilərin müvafiq icra hakimiyyəti orqanı
tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada siyahıya alınması, hərbi qeydiyyat Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrini şəxsi heyətlə komplektləşdirmək məqsədi ilə bütün çağırışçıların və hərbi
vəzifəlilərin yaşayış yeri və ya olduğu yer üzrə müvafiq icra hakimiyyəti
orqanında qeydiyyata alınması, çağırışaqədər yaş həddində olan
vətəndaşlar ilkin hərbi qeydiyyata alınma yaş həddində olan Azərbaycan
Respublikasının vətəndaşları, çağırışçılar ilkin hərbi qeydiyyata alınmış və ya
alınmalı olan müddətli həqiqi hərbi xidmət keçməmiş 18 yaşından 35 yaşınadək
Azərbaycan Respublikasının kişi cinsli vətəndaşlarıdır. Həmin
Qanunun 3-cü maddəsində Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 76-cı
maddəsinin 1-ci bəndinə istinad edilməklə, Azərbaycan Respublikasının 18 yaşına
çatmış və sağlamlıq vəziyyətinə görə hərbi xidmətə yararlı hər bir kişi cinsli
vətəndaşının Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində bu Qanunla
müəyyən edilmiş qaydada müddətli həqiqi hərbi xidmət keçməsi vəzifəsi öz təsbitini
tapmışdır. Həmin
Qanunun 4-cü madddəsinə əsasən, bütün çağırışçılar və hərbi vəzifəlilər hərbi
qeydiyyata alınmalı, çağırışçıların və hərbi vəzifəlilərin hərbi
qeydiyyatı onların yaşayış yeri üzrə, 3 aydan artıq müddətə yaşayış yerini
dəyişdirdikdə isə olduğu yer üzrə Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və Hərbi
Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələri
aparılmalıdır. Həmin
Qanunun 6.3-cü maddəsinə görə, müxtəlif hüquqi şəxslər üçün hərbi xidmətə
çağırış üzrə vəzifələr müəyyən edən normadır. Belə ki, həmin maddəyə əsasən,
Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən mülkiyyət və təşkilati-hüquqi
formasından asılı olmayaraq, Azərbaycan Respublikasının və ya xarici dövlətin
qanunvericiliyinə uyğun olaraq yaradılmış hüquqi şəxs statusunda olan müəssisə,
idarə və təşkilatlar, onların filial və nümayəndəlikləri, o cümlədən təhsil
müəssisələri (bundan sonra - təşkilatlar), müvafiq icra hakimiyyəti orqanı
(yerli icra hakimiyyəti orqanları), yerli özünüidarə orqanları hər il sentyabr
ayının 1-dək müvafiq icra hakimiyyəti orqanında ilkin hərbi qeydiyyata alınmalı
olan vətəndaşların siyahılarını müvafiq icra hakimiyyəti orqanına təqdim
etməlidirlər. Həmin Qanunun
6.4-cü maddəsinə əsasən, müvafiq icra hakimiyyəti orqanında ilkin hərbi
qeydiyyata alınmalı olan vətəndaşlar qeydiyyata alınmaq üçün müvafiq icra
hakimiyyəti orqanının fərdi çağırış vərəqəsində göstərilmiş müddətdə müvafiq
icra hakimiyyəti orqanına gəlməlidirlər. Hərbi
qeydiyyat üzrə vətəndaşların və müxtəlif təşkilatların vəzifələri həmin Qanunun
7 və 8-ci maddələrindən öz əksini tapmışdır. Belə ki,
həmin Qanunun 7-ci maddəsinə əsasən, vətəndaşlar ehtiyata
keçirildikdən sonra 7 gün müddətində yaşayış yeri üzrə hərbi qeydiyyata alınmaq
üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanına gəlməlidirlər. Hərbi vəzifəlilər və
çağırışçılar yaşayış yerini dəyişərkən 10 gün müddətində hərbi qeydiyyatda
olduqları müvafiq icra hakimiyyəti orqanına məlumat verməlidirlər. Hərbi
vəzifəlilər və çağırışçılar yaşayış yerini 3 aydan çox müddətə dəyişdirdikdə
yaşayış yeri üzrə hərbi qeydiyyatdan çıxmalı və olduğu yer üzrə hərbi
qeydiyyata durmalıdırlar. Göründüyü
kimi, qanunverici orqan vətəndaşlar üçün yaşayış yerini dəyişərkən 10 gün
müddətində hərbi qeydiyyatda olduqları Azərbaycan Respublikası Səfərbərlik və
Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin yerli idarə, şöbə və bölmələrinə
məlumat vermək və yeni yaşayış yerində 3 aydan çox müddətə dəyişdirdikdə həmin
ərazi üzrə Xidmətin yerli idarə, şöbə və bölmələrində qeydiyyata durmaq
vəzifəsi müəyyənləşdirmişdir. Qanunun
8-ci maddəsinə əsasən, Dövlət orqanları, yerli özünüidarə orqanları,
təşkilatlar və vəzifəli şəxslər müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müraciətinə
əsasən hərbi vəzifəlilərin və çağırışçıların müvafiq icra hakimiyyəti orqanına
çağırılması barədə onlara məlumat verməli və onların çağırış üzrə vaxtında
gəlməsinə köməklik göstərməlidirlər. Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı
(Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyi) hərbi vəzifəliləri və
çağırışçıları yalnız onların hərbi qeydiyyat sənədlərində hərbi qeydiyyata
qəbul və ya hərbi qeydiyyatdan çıxarma barədə müvafiq icra hakimiyyəti
orqanının qeydləri olduğu təqdirdə yaşayış yeri üzrə qeydiyyata almalı və ya
qeydiyyatdan çıxarmalı, vətəndaşların hərbi xidmətə (toplanışlara)
çağırılmasında, vətəndaşların hərbi qeydiyyat qaydalarına əməl etməsinə nəzarət
olunmasında və hərbi vəzifəlilər və çağırışçılar sırasından müəyyən edilmiş
hərbi qeydiyyat qaydalarını pozan vətəndaşların aşkara çıxarılmasında müvafiq
icra hakimiyyəti orqanına köməklik göstərməli, hərbi vəzifənin icrasından boyun
qaçıran şəxsləri aşkar etməli,
müddətli həqiqi hərbi xidmətə çağırılan Azərbaycan Respublikasının
vətəndaşlarının məcburi dövlət daktiloskopik qeydiyyatını aparmalıdır. Bundan başqa, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı (Azərbaycan
Respublikası Ədliyyə Nazirliyi) hərbi vəzifəlilərin və çağırışçıların öz
soyadının, adının, atasının adının dəyişdirilməsinin, vətəndaşlıq vəziyyəti
aktlarının qeydiyyatında onların doğum tarixi və yeri haqqında dəyişikliklər
edilməsinin, habelə bu şəxslərin ölümünün qeydiyyatı barədə müvafiq icra
hakimiyyəti orqanına 7 gün müddətində məlumat verməlidir. Cinayət təqibini
həyata keçirən orqanlar barəsində cinayət işi başlanılmış çağırışçılara dair
onların qeydiyyatda olduğu müvafiq icra hakimiyyəti orqanına 7 gün müddətində
məlumat verməlidir. Cəzanı icra edən müəssisə və orqanlar hərbi vəzifəlilər və
çağırışçılar haqqında məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü barədə müvafiq
icra hakimiyyəti orqanına 7 gün müddətində məlumat verməlidirlər. Həmçinin,
tibbi-sosial ekspert komissiyaları sağlamlıq imkanları məhdud olmuş və ya əlil
sayılmış bütün çağırışçılar və hərbi vəzifəlilər barəsində onların hərbi
qeydiyyatda olduğu müvafiq icra hakimiyyəti orqanına 7 gün müddətində məlumat
verməlidirlər. Mənzil-istismar təşkilatlarının və yaşayış sahələrinə xidmət
edən digər idarəedici təşkilatların rəhbərləri, mənzil mülkiyyətçilərinin
müştərək cəmiyyəti və ya ixtisaslaşmış istehlak kooperativi, bunlar olmadıqda,
binanın sahə mülkiyyətçiləri hərbi vəzifəli və ya çağırışçı olan sakinlər
barədə tələb olunan məlumatları onların hərbi qeydiyyata alınması, hərbi
qeydiyyatdan çıxarılmasının rəsmiləşdirilməsi və ya hərbi qeydiyyat məlumatının
dəqiqləşdirilməsi üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanına vaxtında təqdim
etməli, habelə müvafiq icra hakimiyyəti orqanına çağırılmaları barədə
çağırışçılara və hərbi vəzifəlilərə vaxtında məlumat verməlidirlər. Həmin
Qanunun 12.4 və 12.5-ci maddələrinə əsasən, vətəndaşların müddətli həqiqi hərbi
xidmətə çağırılması haqqında müvafiq icra hakimiyyəti orqanının aktı qüvvəyə
mindikdən sonra müddətli həqiqi hərbi xidmət keçməmiş, müddətli həqiqi hərbi
xidmətə çağırışa möhlət hüququ olmayan və ya müddətli həqiqi hərbi xidmətə çağırışdan
azad edilməyən çağırışçılar yaşayış yeri və ya olduğu yer üzrə hərbi
qeydiyyatda olduğu, hərbi qeydiyyatda olmayan çağırışçılar isə yaşayış yeri
üzrə müvafiq icra hakimiyyəti orqanına gəlməli, Dövlət orqanları, yerli
özünüidarə orqanları, təşkilatlar və vəzifəli şəxslər çağırışçıları
ezamiyyətdən geri çağırmalı və müvafiq icra hakimiyyəti orqanına onların
vaxtında gəlməsinə köməklik göstərməlidirlər. Qanun,
həmçinin, xaricdə yaşayan, habelə xarici dövlətin vətəndaşlığını qəbul etmiş,
lakin qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlığına xitam verilməmiş
Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının müddətli həqiqi hərbi xidmətə
çağırılması əsaslarını müəyyən edir. Belə ki,
Qanunun 12.8 və 12.9-cu maddələrindən görünür ki, Azərbaycan Respublikasının
xaricdə yaşayan vətəndaşları müddətli həqiqi hərbi xidmətə bu Qanunla və
Azərbaycan Respublikasının Konsul Nizamnaməsi ilə müəyyən edilmiş qaydada
çağırılırlar. Xarici dövlətin vətəndaşlığını qəbul etmiş, lakin Azərbaycan
Respublikasının vətəndaşlığına xitam verilməmiş çağırışçılar ümumi əsaslarla
müddətli həqiqi hərbi xidmətə çağırılırlar. Azərbaycan
Respublikasının Konsul Nizamnaməsinin 25-ci maddəsinə əsasən, Konsul öz konsul
dairəsinin ərazisində müvəqqəti
və ya daimi yaşamaq üçün buraya gələn Azərbaycan Respublikası
vətəndaşlarının uçotunu aparır. Həmin
Nizamnamənin 30-cu maddəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikasının
qanunvericiliyinə əsasən konsul xaricdə
yaşayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hərbi uçotunu
aparır. Azərbaycan Respublikasının kişi cinsindən olan 18 yaşına çatmış
vətəndaşlarının müddətli həqiqi
hərbi xidmətə çağırılmaq üçün Azərbaycan Respublikasında daimi yaşayış
yerlərindəki müvafiq icra
hakimiyyəti orqanına gəlməsini təmin edir. Göründüyü
kimi, Azərbaycan Respublikasının konsulluqlarının "Hərbi vəzifə və hərbi xidmət
haqqında” Qanunun icrası baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edən vəzifələri
vardır. Yuxarıda
göstərilən normalardan da göründüyü kimi, Azərbaycan Respublikasının
vətəndaşları hərbi xidmət keçməni xalq tərəfindən Referendum yolu ilə qəbul
edilmiş Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında vətəndaşların əsas
vəzifələrindən biri kimi təsbit etmiş, bu iradəyə uyğun olaraq ali qanunverici
orqan da qeyd olunan məsələ üzrə münasibətləri hərtərəfli tənzimləyən normativ
hüquqi baza yaratmışdır. Qasım AĞAYEV, Qazax
rayon prokurorunun müavini, I
dərəcəli hüquqşünas.
Facebook-da paylaş