Aqrar sahə yeni yüksəliş mərhələsində
Ötən əsrin
60-cı illəri idi. Qonşumuz Əzim kişinin səsi hələ də qulaqlarımdan getmir.
Hasardan boylananda gördüm ki, kişi əməlli-başlı, hönkür-hönkür ağlayır. Həyətindəki
2-3 tut ağacını, daha doğrusu, onların qol-budaqlarını yenicə kəsib getmişdilər.
Kişi fəryad edirdi: "Balalarım ac qalacaq, belə də hökumət olar?!” deyib
hıçqırırdı. O zaman balaca idim və bilmirdim ki, o hökumət dediyi adamlar Əzim
kişinin bu tut ağaclarını niyə kəsiblər. Bircə onu bilirdim ki, Əzim kişi kasıb
yaşayır və on uşağı olan, artıq 40-45 yaşlarında beli bükülən bu uzun kişi hər
səhər evdən çıxıb harasa gedirdi və şər qarışana yaxın qayıtmağını uşaqlarının
səs-küyündən, sevincdən atılıb-düşdüklərindən bilirdim. Balaları səhərin gözü
açılar-açılmaz tut ağaclarına dırmaşardılar və doyunca yedikdən sonra onların
heç bir tikə quru çörəyə və şirin çaya da həvəsləri olmazdı. Əzim kişiyə də elə
bu lazımıydı. Ona görə sonralar başa düşdüm ki, tut ağacına o niyə "çörək
ağacım” deyirmiş. İllər keçdikcə Əzim kişi yeni tut ağacları əkirdi və öyrənirdim
ki, tutun yarpaqlarının meyvəsindən daha qiymətli olduğunu bilmişdi və baramaya
girişərək beləcə kasıblığın daşını deyəsən atmışdı. Çünki hasarın o tayından nə
onun əvvəlki giley-güzarı, nə də uşaqların səsi gəlirdi... Aradan on illər
keçib. İndi nə Əzim kişi var, nə onun balaları. Hərəsi bir yerə köçüb, ev-eşik
olublar. Amma o tut ağaclarının bəzilərinin kötükləri hələ də durur. Hərdən bir
qədər də ucaldılmış hasardan boylanıb o kötükləri görəndə qəribə hisslər
keçirir və kövrəlirəm. Qəribədir, o illərin təsiridir, ya nədəndir, harada yeni
basdırılmış, körpə tut ağacı görəndə mütləq əlimi yarpaqlarına çəkir və bilirəm
ki, o, doğrudan da əsl çörək ağacıdır. Təəssüf ki, müstəqillik illərində qədrini
bilməmişik, unutmuşuq bu sahəni. Nə
yaxşı ki, ölkə Prezidenti müşavirələrin birində bu məsələyə toxundu,
baramaçılığın gəlirli bir sahə olduğunu yada saldı və bir qədər sonra da "Azərbaycan
Respublikasında baramaçılığın və ipəkçiliyin inkişafına dair 2018-2025-ci illər
üçün Dövlət Proqramı”nı təsdiq etdi. İndi, iyulun
31-də dövlət başçısının keçirdiyi müşavirədəki "digər məhsulların istehsalı da
artıb. Beləliklə, bostan məhsulları təxminən 40 faiz, meyvə 20 faizdən çox,
barama 25 faiz, tərəvəz 14 faiz. Yəni, ixracımız da artır və əlbəttə ki, növbəti
illərdə biz bu istiqamətdə öz siyasətimizi apararaq özümüzü daha da böyük nəticələrə
çatdıracağıq” sözləri bir daha göstərdi ki, hədəf düzgün seçilib. Azərbaycan
Prezidentinin müşavirədəki çıxışı bir daha göstərdi ki, kənd təsərrüfatının
bütün sahələrindəki yüksəliş xüsusi diqqət və qayğının, geniş islahatların nəticəsidir:
"Kənd təsərrüfatında bu il rekord göstərici əldə edilib. Qeyd etdiyim kimi, bu,
aparılan islahatlar nəticəsində mümkün olub. Müxtəlif istiqamətli addımlar kənd
təsərrüfatında canlanmaya gətirib çıxarıb. Əlbəttə ki, dövlət dəstəyi hər zaman
olduğu kimi, bu il də göstərilir, bundan sonra da göstəriləcək. Bu istiqamətdə
atılan addımlar artıq real nəticələr verir və kənd təsərrüfatı uğurla inkişaf
edir. Əsasən bitkiçilik sahəsində, heyvandarlıqda artım təxminən üç faizə
yaxındır. Hesab edirəm, bu sahəyə daha da böyük diqqət göstərilməlidir ki,
heyvandarlıq da əhəmiyyətli dərəcədə artsın. Məndə olan məlumata görə, taxıl
istehsalı 40 faiz artıb. Məhsuldarlıq da kifayət qədər yüksəkdir. Əvvəlki illərlə
müqayisədə indi orta məhsuldarlıq 30 sentnerdən çoxdur. Ancaq elə təsərrüfatlar
var ki, orada məhsuldarlıq 60 sentnerdir və ondan da çoxdur. Yəni, bu, onu göstərir
ki, müasir yanaşma, kənd təsərrüfatının elmi əsaslarla inkişafı məhsuldarlığı
böyük dərəcədə artırır və artıracaq”. ...Vaxt olub
ki, ölkəmizdə baramaçılıq sahəsində 150 min nəfər çalışıb. Belə bir faktı unuda
bilmərik ki, Azərbaycanda 7 barama toxumu zavodu, 2 damazlıq ipəkçilik
stansiyası, 30-dan artıq baramaqurutma məntəqəsi olub. Təəssüf ki, onların çoxu
diqqətsizlik ucbatından sıradan çıxıb.
İndi onların bərpası istiqamətində mühüm işlər görülür. Belə bir faktı
yada salmaq lazımdır ki, sovetlər dövründə Azərbaycan barama tədarükünə görə
yalnız Özbəkistandan geri qalıb. Amma keyfiyyətinə görə daim birinci olub.
Şirvan, Şəki, Gəncə bölgəsində baramaçılıq və ipəkçilik çox inkişaf etmişdi. Bu
yerlərdə ipəkdən çox gözəl, bəzəkli, naxışlı, zərif, qadın baş örtükləri
istehsal olunurdu. Bu, əhalinin əsas fəaliyyət növünə çevrilmişdi. Bəzi mənbələrə
istinad edərək deyə bilərik ki, Azərbaycanda ipəkçiliklə 2 min ilə yaxındır ki,
məşğul olurlar. Bəziləri isə bu peşənin eramızdan əvvələ gedib çıxdığını söyləyirlər.
Hətta onun 5 minillik tarixi olduğunu iddia edənlər də var. Böyük İpək yolu elə-belə
salınmayıb axı. 1960-cı illərdə ipəkqurdunu bəsləməyə başlayan, ipək parçaları
istehsal etməyin yollarını tapan çinlilər bu qiymətli məhsulu bütün dünyaya
satmağa başlayıblar. İttifaqın süqutuna yaxın, yəni 1988-ci ildə Orta Asiyanın
bu respublikasında 35 min 25 ton, Azərbaycanda isə 5 min 584 ton barama
istehsal olunmuşdur. Belə bir obrazlı ifadə işlədək ki, Azərbaycanda bir ildə
toxunan Şəki ipəyinin uzunluğu Yer kürəsinin diametrinə bərabər idi. Bizim məhsul
keçmiş SSRİ-nin 250-dən çox şəhərinə gedirdi. İstehsal müddəti az, gəliri isə
çox olan barama hər yerdə həvəslə yetişdirilirdi. Bu sahənin gəliri hesabına fərdi
evlər tikilir, maşınlar alınır, adamların gün-güzəranı yaxşılaşırdı. Cəmi iki
ay qısa ömür sürən ipəkqurdunun bir baramasından 1000-1500 metr uzunluğunda sap
əldə edilir. İpəkqurdunun tut yarpağı yediyi və inkişaf etdiyi dövr 1 yaş ərəfəsidir.
1-3 yaş dövrünə isə yetişkin ipəkqurdu dövrü deyilir. Maraqlıdır ki, 1 yaşında
45 milliqram olan ipəkqurdunun 5 yaşında ağırlığı 4,5 qrama çatır. Barama
dövründə bu qurd 4 dəfə dərisini dəyişir və bu zaman tut yarpağı yemədən ən azı
24 saat hərəkətsiz qala bilir. Bu dövrə yuxu dövrü də deyilir. Həmin dövrü
tamamlayan barama artıq bir yaşa girərək yarpaq yeməyə başlayır. Ona görə bir qədər
xırdalığına qədər izah etməyə çalışırıq ki, baramaçılıq həm maraqlı, həm də
diqqət tələb edən bir sahədir. Bir növ arıların bal yetişdirmək mexanizminə bənzəyir. Qeyd edək ki,
Heydər Əliyev Azərbaycandan getdikdən sonra hər sahədə olduğu kimi, barama və
ipək istehsalında da geriləmə oldu. İnsanlara gəlir gətirən bir sahəyə ögey
münasibət bəslənilməsi acı nəticələrə gətirib çıxardı və hətta Qazax-Gəncə
zonasında baramaçılığın kökü kəsildi. Min hektarlarla Kürqırağı tut bağları
sıradan çıxdı. Qorbaçov ki, Azərbaycanda üzümçülüyün kökünü alkoqolizmə qarşı
mübarizə pərdəsi altında necə kəsmişdisə, Azərbaycanda da baramaçılığa münasibət
buna bənzəyirdi. Bir neçə ildir
ki, sular, necə deyərlər, durulub. Dövlət səviyyəsində bu işə diqqət, dəstək və
qayğı vəziyyəti kökündən dəyişdirib. İndi onlarla rayonda baramaçılığın
inkişafı istiqamətində mühüm işlər aparılır. Onlardan biri də Ermənistanla 168
kilometr sərhədi olan Qazax rayonudur. Qeyd etmək lazımdır ki, bir tərəfdən
düşmənlə üzbəüz dayanan, digər tərəfdən əkinçilik, bitkiçilik, tərəvəzçilik,
heyvandarlıq və kənd təsərrüfatının digər sahələri ilə yorulmadan məşğul olan
bu rayon son vaxtlar əsl nümunə göstərir. Əvvəllər Qazaxa nə vaxt yolumuz
düşürdü əkilməmiş boş sahələr çıxırdı qarşımıza. İndi belə deyil. Adamlar
torpaqdan ikiəlli yapışıblar. Əkirlər, biçirlər, öz məhsullarını bazara
çıxarırlar, gəlir əldə edirlər... Təsadüfi deyil ki, kəndlərdə yeni, yaraşıqlı
fərdi evlərin sayı artmağa başlayıb. Az
qazaxlı tapılar ki, şəxsi minik maşını olmasın və s. Baramaçılığa
meylin artması isə açıq-aşkar hiss olunur. Vaxtilə Qazaxda baramaçılıq, ipəkçilik
ənənələri olub. İndi isə unudulmuş, qədim peşənin dirçəldilməsi, əvvəlki şöhrətinin
bərpa edilməsi üçün kompleks tədbirlər görülür. Bu işdə Rayon İcra Hakimiyyətinin fəaliyyətini ayrıca
qeyd etmək lazımdır. Baramaçılıqla məşğul olmaq istəyən hər bir kəsə dəstək,
kömək var. Rayon İcraHakimiyyətinin
başçısı Rəcəb Babaşov kənd və qəsəbələrdə, yaşayış yerlərində demək olar ki, hər
gün keçirdiyi görüşlərdə baramaçılığın gəlirli sahə olduğunu dönə-dönə dilə gətirir,
onlara lazımi köməklik göstəriləcəyini bildirir, vədinə də əməl edir. Əslində
baramaçılığın inkişafı üçün Qazaxda bütün şərait yaradılıb. Barama istehsalı
üçün tələb olunan ən əsas nədir? Deyəcəksiniz tut yarpağı. Var, özü də kifayət
qədərdir. Hansı kəndə gedirsən, çəkilliklər çıxır qarşına. Artıq bir çoxu
böyüyüb, yarpaqlarından necə lazımdı istifadə etmək olur. Lakin bu sahədə yeni
tinglərin əkini işləri bir il də dayandırılmır. Yeni tinglər basdırılır, onlara
nəzarət olunur, suvarma işləri təşkil olunur. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, bu
sahədə Qazaxda problemlərin əksəriyyəti son 3-4 ildir ki, kökündən həll olunub.
Xüsusilə rayon icra hakimiyyəti başçısının təşəbbüsü ilə arxların başdan-ayağa lildən, palçıqdan, kol-kosdan
təmizlənməsi suyun nəzərəçarpacaq dərəcədə artmasına gətirib çıxarıb.
Mütəxəssislər
deyir ki, baramaçılıq elə bir sahədir ki, orada əlavə əkin sahəsi tələb olunmur
və işçi potensialından səmərəli istifadəyə imkan yaradır. Becərmənin müddəti
çox qısa olduğundan bu işə təqaüddə olan şəxslər, evdar qadınlar, hətta məktəb
şagirdləri maddi maraq prinsipləri nəzərə alınmaqla cəlb edilə bilərlər.
Qazaxda da məhz bu prinsiplər gözlənilir, bütün kateqoriyadan olan insanlaın
baramaçılığa cəlb olunması üçün geniş izahat-təbliğat işləri aparılır. Rayon rəhbəri
elə kümçü yoxdur ki, onun yanına bir neçə dəfə getməsin, işi ilə maraqlanmasın,
kömək əlini uzatmasın. Son 3 ildəki
göstəricilərə nəzər salanda görürsən ki, zəhmət hədər getməyib. Məsələn,
2016-cı ildə 1502 kiloqram yaş barama təhvil verən Qazax kümçüləri cəmi bir il
sonra bu rəqəmi 4623 kiloqrama çatdıra biliblər. Cəmi bir il ərzində bu sahənin
təxminən 3 dəfə artması təbii ki, diqqət və qayğıdan irəli gələn bir məsələdir.
Keçən il artıq rəqəm 6 min 200 kiloqramı keçib. Bu il 8 tonu haqlayıb. Beləliklə,
cəmi 3 il ərzində artım 6 dəfəyə yaxın olub. Razılaşaq ki, həsədaparıcı bir rəqəmdir. Aslanbəyli,
Yuxarı Salahlı, Aşağı Salahlı, Daş Salahlı, Kosalar, Xanlıqlar, Birinci Şıxlı,
İkinci Şıxlı, Qaymaqlı, Kəmərli və digər kəndlərdə baramaçılığa meyl göstərən,
bu işdən fayda götürməyə çalışanların sayı günbəgün, aybaay artır. Fikir
verirsinizsə, adlarını çəkdiyimiz kəndlər arasında sərhəd kəndləri də var ki,
bu da ikiqat fərəh doğurur. Bu göstəricinin özü yerlərdə kənd adamlarına göstərilən
diqqət və qayğının əyani misalıdır. Qazaxda olarkən ayrı-ayrı kümçülərlə
görüşüb söhbət etdik, onların fikirlərini öyrəndik, təkliflərini eşitdik. Çox
razılıq edirlər, ölkə Prezidentinin bu sahəyə də xüsusi diqqət və qayğı göstərməsindən
məmnunluqlarını gizlətmirlər. Emil
Qurbanov, Alpoud kənd sakini: İnanın, o qədər razıyıq ki, söz tapa
bilmirəm. Evdə boş-bekar nə qədər oturmaq olardı?! Allah Prezidentimizin canını
sağ eləsin. Ailə üzvlərimlə 2016-cı ildən bu işlə məşğul olmağa başlamışıq. İlk
dəfə, yəni 2016-cı ildə cəmi 63 kiloqram barama yetişdirə bildik. Lakin növbəti
ildə qərara aldıq ki, daha məhsuldar işləməliyik. Doğrudur, barama qurdu üçün
yem tapmaq bir o qədər də asan deyil. Lakin görəndə ki, bu sahədə Qazaxda böyük
işlər həyata keçirilməyə başlanıb, yeni tut bağları salınır, İcra Hakimiyyətinin başçısı
bizə dəstək olur, ruhlandırır, o zaman əlimiz işdən soyumadı. Keçən il 376
kiloqram, bu il isə 401 kiloqram barama istehsal edib satdıq. Əvvəlki iki ildə
baramanın hər kiloqramını 4 manata satırdıq. Lakin ölkə Prezidentinin müvafiq sərəncamından
sonra keçən ildən bizə hər kiloqrama görə əlavə 5 manat subsidiya verilir. Yəni
indi baramanın kiloqramını 9 manata satırıq. Gəlirli bir sahədir. Mən öz həmyerlilərimi
bu işlə məşğul olmağa çağırıram. Əsas
çətinlik baramanın yetişdirilməsi o 40 gündə olur. Tək adamın işi deyil. Mən 4
nəfər ailə üzvümdən başqa əlavə 8 nəfər də qonum-qonşudan çağırmışdım. Həm iş
yeri tapdılar, həm də pul qazandılar. Nəyi pisdir? Qələndər
Əhmədov, İkinci Şıxlı kənd sakini: Üç il qabaq cəmi 87 kiloqram barama təhvil verə
bilmişdim. Düzü istəyirdim daha başqa işlə məşğul olum. Ailə üzvlərimlə yığışıb
məsləhətləşdik. Gördük ki, yox, bundan gəlirli sahə tapa bilməyəcəyik. Bu tərəfdən
də ölkə Prezidentinin əlavə subsidiya verilməsi ilə bağlı göstərişi sanki
qol-qanadımızı açdı. 2018-ci ildə 353 kiloqram, bu il isə 400 kiloqramdan çox məhsul
təhvil verdik. Hiss edirik ki, Qazaxda bu işin yaxşı perspektivi var. Hara
baxırsan, çətilliklərdir. Bu gün kövrək budaqları olan tut ağaclarının kökləri
torpağın dərinliklərinə işlədikcə, o sabah daha möhkəm, qollu-budaqlı olacaq və
yarpaqlarından barama qurdunun yemi üçün gen-bol istifadə edə biləcəyik. Həvəsim
çox artıb. Bir də başımı qaldırıram ki, başımın üstündə icra başçımız Rəcəb müəllim
dayanıb, "nə kömək lazımdır?, -
deyir. İndi niyə də həvəslə işləməyim? Normal yaşayıram, hələ bir "dar gün
üçün” bir kənara da beş-on manat ata bilirəm. Özü də bu son hədd deyil. İldə ən
azı 10 min manat qazanmaq mümkündür. ...Bəli, illər
keçəcək, Azərbaycan ipəyinin şöhrəti yenə hər yerə yayılacaq. Bu ipəyin
uzunluğu o qədər olacaq ki, Yer kürəsinin qurşağına bir dəfə yox, min dəfə
dolana biləcəkdir. Elə təkcə Qazaxda görülən işlər bu nikbinlikdən xəbər
verir... Hamlet QASIMOV, "Xalq qəzeti”nin bölgə müxbiri 4 avqust 2019-cu
il
"Çörək ağacı”na çevrilən tut ağacı
Facebook-da paylaş