Qazax xalçasının şöhrətini qaytaranlar
Xalçaçılıq
Azərbaycanın qədim və ənənəvi sənət növlərindən sayılır. Xalq tətbiqi sənətinin
qollarından olan xalçaçılıq milli mədəniyyət tariximizdə özünəməxsus yer tutur.
Xalça xalqımızın məişətində təkcə qiymətli əşya deyil, həm də sənət əsəri,
gözəllik daşıyıcısı, müalicə vasitəsidir. Bu yerdə
görkəmli alim və yazıçı Mir Cəlal Paşayevin "Bir gəncin manifesti” əsəri
yada düşür. Əsərdə Sona xalanın dili ilə deyilən "İtə ataram, yada
satmaram” el məsəli xalçanın azərbaycanlılar üçün nə qədər əhəmiyyətli olmasını
əks etdirir. Arxeoloji
materiallara və yazılı mənbələrə əsaslanaraq demək olar ki, Azərbaycanda
xalçaçılıqla tunc dövründən məşğul olmağa başlamışlar. Minilliklər ərzində
Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində toxunan xalçaların xüsusiyyətlərini əks
etdirən bir neçə xalçaçılıq məktəbləri formalaşmışdır ki, onlardan biri də
Qazax xalçaçılıq məktəbidir. Müxtəlif naxış elementləri və təsvirlərlə
bəzədilən xovlu və xovsuz xalçalar Qazax məişətində geniş istifadə edilib.
Deyilənə görə, hələ keçən əsrin əvvəlində burada yaşayan hər bir Azərbaycan
ailəsi ildə 4-5 xalça toxuyardı. Cavan gəlinlərin özlərinə cehizlik xalçalar
toxuması isə buranın el adəti idi. Qədim zamanlarda qıza elçi gələndə onun həm
də xalça-palaz toxumaq qabiliyyətinə qiymət verirlərmiş. Elçilər onun toxuduğu
xalçalara baxmaqla təkcə qabiliyyətini deyil, həm də xasiyyətini
müəyyənləşdirirmişlər. Orta
əsrlərdə Qazax xalçaları Gəncə, Bərdə, Bakı, Tiflis bazarlarında geniş
yayılmışdı. Bu xalçalar başqa bölgələrin xalçalarına nisbətən ucuz olsa da, öz keyfiyyəti
ilə seçilirdi. Həm ucuz və həm də orijinal çeşidinə görə əcnəbilər ona daha çox
maraq göstərmişlər. Məhz bunun nəticəsidir ki, hazırda Qazax xalçaları dünyanın
bir çox məşhur muzeylərində saxlanılır. Məsələn, XIV əsr Qazax xalçası Berlinin
İncəsənət Muzeyində, XVIII əsr xalçaları Nyu Yorkun Metropol, Londonun
Viktoriya və Albert, Budapeştin İncəsənət muzeylərində və digər yerlərdə
nümayiş etdirilir. Qazax
xalçalarının naxışları orta əsrlərdə Avropa rəssamlarının da marağına səbəb
olmuşdu. İtalyan rəssamı Karlo Krivelonun Londonun Milli Qalereyasında
saxlanılan "Müjdə” (1486), alman rəssamı Hans Holbeynin "Elçilər”
(1533) əsərlərində bu xalçaların təsviri verilmişdir. SSRİ
dağılandan sonra təəssüf ki, Azərbaycanda bir çox sahələr kimi xalçaçılıq da
tənəzzülə uğradı. Xalça istehsalı azalmaqla yanaşı, onun satışı da aşağı düşdü.
Nəticədə milli-mənəvi dəyərlərin təbliğində əhəmiyyətli rol oynayan xalça
istehsalı demək olar dayandı. Lakin
Prezident İlham Əliyevin diqqət və qayğısı sayəsində bu vacib sahə yenidən
bərpa olundu. Xalçaçılıq ənənələri olan bölgələrdə "Azərxalça” ASC-nin
filialları açıldı. Belə filiallardan biri Qazax rayonunda fəaliyyətə başladı.
Bunun da nəticəsində vaxtilə şan-şöhrəti dünyaya yayılmış Qazax xalçalarının
istehsalı yenidən bərpa edildi.
Müəssisə 150
nəfər üçün nəzərdə tutulsa da, hazırda filialda 90 nəfər çalışır. Bu yaxınlarda
kurslara cəlb edilmiş daha 10 nəfər toxucu da burada fəaliyyətə başlayacaq.
Ümumiyyətlə, filialda işləyən bütün toxucular kurslardan keçmişlər. Onlar müəssisə
inşa edilərkən müxtəlif bölgələrdəki kurslarda iştirak etmiş, sənətin sirlərini
mənimsəmişlər. Bundan başqa, qazaxlı toxucular arasında yaşlı nəslin
nümayəndələri də var ki, onlar da gənc qızlara bu peşəni öyrənməkdə yaxından
kömək göstərirlər. Xalidə
Yolçuyevanın 60 yaşı var. Həyatı boyu xalça toxumaqla məşğul olub, zəngin
təcrübə qazanıb. İndi Gülbahar Mustafayevaya, Sevinc Hüseynovaya, Şahnaz
Əliyevaya xalça toxuculuğunun sirlərini öyrədir. Təcrübəli toxucu Qənirə
Əbdürrəhmanovanın da bu sənətdə böyük təcrübəsi var. Deyir ki, sağ olsun,
dövlət başçısını, ölkəmizdə xalça toxuculuğu itib-batmışdı: "Onun səyi ilə
bu vacib sahə yenidən dirçəldi. İndi həm ata-baba peşəmizi davam etdirir, həm
də ailəmizin dolanışığını təmin edirik. Əməkhaqqımız toxuduğumuz xalçaya görə
ödənilir”. Filialda
çalışanlar üçün hər cür rahatlıq təmin edilmişdir. İşçilər müəssisənin xüsusi
avtobusu ilə işə gətirilib aparılır. Burada yeməkxana, tibb otağı, kitabxana,
duşxana var. İşçilərin istirahəti üçün yerlər yaradılmışdır. Filialda
əlillər üçün də xüsusi şərait var. Sahibə Xəlilova və Rübabə Mahmudova söhbət
zamanı dedilər ki, heç ağlımıza da gətirməzdik ki, burada çalışa bilək:
"Ancaq gəlib görəndə əmin olduq ki, bizim dövlət əlillərin qayğısına
qalır. Toxuculuq oturaq iş olduğu üçün işdə heç bir çətinliyimiz yoxdur”. Müəssisədə
şəhid ailələrinə də xüsusi qayğı ilə yanaşılır. Şəhid olmuş Niftalı İbrahimovun
qızı Humay burada toxuculuqla məşğuldur. Ona göstərilən xüsusi hörmət və
qayğıdan razıdır: "Burada hamı bir ailənin üzvü kimidır. Hamı bir-birinə
mehriban və qayğıkeşliklə yanaşır”. Bu
xanımların barmaqları ilə ərsəyə gələn nəfis xalçalara - "Qazax”,
"Gəncə”, Qarabağ”, "Naxçıvan”, "Şirvan”, "Quba” xalçalarına
tamaşa etməkdən doymaq olmur. Minilliklərlə yol keçən və xalqımızın milli
adət-ənənələrini qoruyub saxlayan bu xalçalarda sanki ulularımızın nəfəsi
duyulur. Sex rəisi
Razim İbrahimov söhbət zamanı dedi ki, toxunan hər bir xalçaya ad yazılır və
bu, həmin xalçanın hansı ölkədə, hansı bölgədə toxunması barədə məlumat verir:
"Bundan başqa çalışırıq ki, itib-batmaqda olan xalça növlərini də bərpa
edək. Çünki xalçalar Azərbaycan xalqının mədəniyyəti ilə yanaşı, onun
milli-mənəvi dəyərlərini və tarixini də yaşadır”.
Sabir ƏLİYEV, "Azərbaycan” qəzetinin bölgə müxbiri 11 aprel 2019-cu ilRespublika mətbuatı Qazax haqqında
Facebook-da paylaş