Keçmiş günləri andıqca...
Dünyanın havası soyuduqca, isti münasibətlər soyuqdan sıxıldıqca, qeyrət
qıtlığı bollandıqca yadıma yazıçı dostum İsmayıl Şıxlı düşür. Böyük vətəndaş,
xalqın əsl yazıçısı, həmişə hadisələri qabaqlayan İsmayıl Şıxlı həyatdan tez getdi.
Özü ilə çox şeyləri apardı. Yəni, insana, insanlığa bu gün həmişəkindən daha
çox lazım olan qeyrət, təpər, mərdlik, bütövlük və sanbalı da özüylə apardı
İsmayıl Şıxlı! Bunlardan ayrı-ayrı adamlarda bir az qalıb! Çox az!
İsmayıl Şıxlının baxışından, duruşundan yazıçılıq tökülürdü. Dünyanın
harasında olsaydı, məhz türk dünyasının böyük yazıçısı olduğu görkəmindən bəlli
olardı. Yazıçılıq çox-çox cildlərlə ölçülmür. Aşıq gördüyünü çağırar, mən də
bir cür aşığam. İsmayıl Şıxlını tanıdığım müddətdən (ömrünün bilmədiyim
əvvəlləriylə işim yoxdur) dost olduq. İlıq münasibətlər get-gedə istiləşdi,
qaynarlaşdı. Adam tanıyan idi. Yerində deyilmiş ötkəm sözdən və ağıllı
ötkəmlərdən xoşu gələrdi. Yekəxana adamları xoşlamazdı! Yersiz ötkəmliyə
kobudluq deyərdi. Həddindən artıq incə və lazım olanda həddindən artıq sərt
idi. Mehdi Hüseyn xarakterini çox bəyənirdi. Ona görə Cahandar ağa obrazını
yaratmışdı. Ən çox sevdiyi reallıq və doğruluq idi. Övladlarını da bu ruhda
böyütmüşdü. "Dəli Kür"dəki bəzi adət-ənənələrin guya, xalqımıza yad
olduğunu deyənlərlə İsmayıl Şıxlı razılaşmırdı. Millət ayrı-ayrı regionlarla
birlikdə millətdir və hər yerin öz adət-ənənəsi var, bu adətlər ümumilikdə
xalqın milli xüsusiyyətlərini təşkil edir. O başqa məsələdir ki, "Dəli
Kür"ün kino variantında aktyor oyunu həddini aşıb, reallıqdan uzaqlaşıb. Yəni,
İsmayıl Şıxlıya dərs vermək olmazdı. O, bilmədiyi bir işi qələmə almazdı,
axırını görmədiyi hadisəni əvvəl öyrənməmiş, bədiiləşdirməzdi. İsmayıl Şıxlı
başdan-ayağa xarakter idi. O, danışmasa da, sözünü duruşuyla, baxışıyla
deyirdi! Onu oxumaq və qəbul etmək mümkün idi. O, siyasi hadisələrə də obyektiv
qiymət verirdi. Milli Məclisin üzvü olsa da, siyasəti xoşlamırdı, ona görə də
çox az danışardı. Siyasətin oyun olduğunu yaxşı bilirdi və bu oyunda böyük
xarakterlərə yer olmadığını da yaxşı bilirdi. Vəzifə adamı deyildi, çünki
büqələmunlar ona işləməyə imkan vermirdilər. Hərəsi girib, bir şey deyirdi.
Biri orden istəyirdi, biri fəxri ad istəyirdi, biri o birindən şikayət edirdi.
Yazıçı adlı bəzi iblislər aşağıdan sıxırdı, məmur deyilən vəzifə bütləri isə
yuxarıdan sıxırdı İsmayıl Şıxlını. O da ipə-sapa yatan adam deyildi. Yuxarıya
cavab verirdi ki, "qoyun işləyək", aşağının da cavabını layiqincə
verirdi. Dözməyib, ərizə yazdı, Yazıçılar İttifaqının sədrliyindən öz xahişi
ilə getdi. Yuxarıda buna sevindilər, hətta İsmayıl Şıxlıya yaxşı işlədiyinə
görə yazılı təşəkkür də etdilər. Bəs niyə imkan vermədiniz işləməyə, bəs niyə
qoydunuz getməyə? Axı düzgün işləyirdi. Elə bir vəziyyət yaratdılar ki, o,
getməli oldu. Paraya dəymə, bütövə dəymə, doğra doyunca ye! Bu, baş girləmək
demək idi! İsmayıl Şıxlı baş girləyə bilməzdi, o, buna yaranmamışdı. O,
dağlarda sərbəst qanad çalmaq istəyən bir qartal idi. Zəngləşərdik, daha doğrusu, mən zəng edərdim, uzun-uzadı
söhbət edərdik. Hər sözündə bir təzəlik, bir sadəlik, bir insanlıq olardı!
Bəzən çörəyini yeyib, ona dirsək göstərərdilər, paxıllığını çəkərdilər.
Dinməzdi, etikanı gözləyib bu yaşında ona ağır sözlər deyən yazıçı həmkarını
susmaqla insanlığa dəvət etsə də, qarşısındakı bunu anlamazdı. Anlamaq üçün
gərək yazıçı olasan, ondan əvvəl gərək insane olasan. Beləsini məcbur olub
evdən qovdum – deyirdi. Həm çörəyimi yeyir, həm də üzümə qarşı nalayiq sözlər
deyir. Adını da qoyur ki, sərxoş idim.
İsmayıl Şıxlı qədər təvazökar bir yazıçı tanımazdım. Onun evindən tutmuş
bütün varlığına qədər hər şey sadə idi. Bu sadəlik onu xalqımızın sevimlisi, əzizi
etmişdi. Həyatı halallıq üzərində qurulmuş bu böyük yazıçının görkəmindən
yüksək mədəniyyət yağırdı. Millətə, xalqa öz daxili mədəniyyəti ilə örnək ola
biləcək adamlar lazımdır! Belə olanda millət arasında saflaşma, durulma,
qaynama gedə bilər. Bir çiçəklə yaz olmur, bir neçə çiçəklə də yaz olmur. Bu
çiçəkləri də xəzan vuranda, millətin ümidi üzülür, xalq başını itirir, az qala
hamıya qulaq asır, axırda da heç nəyə nail ola bilmir. İsmayıl Şıxlı öndə gedən
yazıçı idi. Ona görə də onun haqqında müsbət deyim yerinə düşür. Onda
yerlipərəstlik, ögey-doğmalıq yox idi! Onda insanlara doğru, obyektiv, vicdani
münasibət vardı. İsmayıl Şıxlı həyatın özü qədər saf, büllur, şəffaf və
istedadlı idi. Onun hər hansı bir əsərini, hər hansı bir cümləsini götürsək,
orda əsas ideal yazıçı təmizliyi idi. Ona da heç bir ləkə yapışmazdı. Ömrünün
son illərində ağır xəstə idi. Ən çox böyrək kanalından əziyyət çəkirdi. Dedim:
"İsmayıl müəllim, bəlkə, bir Sudeif İmamverdiyevi gətirim, sizə
baxsın!". "Hə, olar, onun haqqında çox eşitmişəm, yaxşı
həkimdir". Böyük insanpərvər həkim, gözəl cərrah, həqiqi dostluğa layiq
dostum Sudeif İmamverdiyevə fikrimi deyəndə məmnuniyyətlə razı oldu. Bir dəfə
xəstəxanaya getdik, nə tədbir var idisə gördü! Aradan bir xeyli keçdikdən
sonra, Sudeif müəllimi bir də gətirdim. Bu dəfə evdə baxdı. Artıq
yaxşılaşmışdı. Mənə belə gəlirdi. Yolda soruşdum ki, Sudeif müəllim, necədir,
gələcəyini necə görürsünüz?
"Allah kömək olsun, - dedi, - bütün xəstəlikləri bir-birinə
qarışıb".
Ümidim qırıldı. Çünki Sudeif İmamverdiyevin sözü sözdür! Bir neçə gündən
sonra gəldim, vəziyyəti dəyişmişdi. Ümidə bacı ağlayırdı. Mən də ağladım, amma heç
birinə bunu sezdirmədim. Ümidə bacı yavaşca balıncını qaldırıb, yuxarı çəkmək
istəyəndə "qoy görüm, özüm qalxa bilərəmmi" dedi. Ağır dəqiqələrində,
hətta həyat yoldaşına belə, möhtac olmaq istəməyən bu böyük insanın heysiyyatına
və şəxsiyyətinə mat qaldım. Axı o, xəstə idi! Belə bir köməyi də özündən ummaq
istədi.
Bu böyük insandan yadigar qalan xarakter bütövlüyü, iki oğlu Elçin,
Fərrux və həyat yoldaşı Ümidə bacıdır. İsmayıl Şıxlıyla dostluğumuza dair çox şey
söyləmək olardı. Lakin o, dünyasını dəyişmişdir. Kimsə tərəfindən belə başa
düşülər ki, mən bəlkə də, olmayanları deyirəm. Lakin bizim İsmayıl müəllimlə
həqiqi dostluğumuzun şahidi o günlər, o aylar, o illərdir ki, artıq dumanlar
arasında, arxada qalıb. İsmayıl Şıxlının cismani yoxluğu məni o evə qədəm
basmağa qoymur! Mənə bircə o qalır ki, əziz dostum, böyük yazıçımız İsmayıl
Şıxlının təmiz ailəsi önündə baş əyim! Hərdən də onun
Fəxri xiyabandakı müqəddəs türbəsinə baş çəkirəm!
Müzəffər Şükür MƏCHUL, şair
Facebook-da paylaş